Κυριακή 21 Φεβρουαρίου 2010

Αποδόμηση

.
Την περασμένη Κυριακή ζωγράφισα τους νέους με χρώματα διόλου φωτεινά. Μίλησα για το χάλι τους. Αλλά διευκρίνισα ότι δεν φέρουν οι ίδιοι την πρώτη ευθύνη γι’ αυτό το χάλι.

Μεγάλη ευθύνη φέρει η παιδεία. Εκείνοι που τη διαμορφώνουν. Πολλές και σοβαρές οι στρεβλότητες της σύγχρονης παιδαγωγικής θεωρίας. Αλλά η πιο σοβαρή κι επικίνδυνη είναι, νομίζω, η υποβάθμιση του ρόλου του δασκάλου.

Η παιδαγωγική που διδάσκεται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα (και σε άλλες χώρες) έχει ως κεντρική ιδέα τον εποικοδομητισμό (constructivism). Ο εποικοδομητισμός αρνείται την αυθύπαρκτη, την προϋπάρχουσα γνώση. Κάθε γνώση, λέει, είναι μια ατομική κατασκευή, την οποία ο μαθητής οικοδομεί μέσα στο κεφάλι του, ανάλογα με την αντίληψή του, τις ανάγκες του, τις ιδέες του και τα ερεθίσματα που δέχεται. Εφόσον δεν προϋπάρχει (πριν από τον μαθητή) γνώση καθορισμένη, αυθύπαρκτη, επιδεχόμενη «αντικειμενική» περιγραφή και ερμηνεία, δεν έχει νόημα η μετάδοσή της, άρα ούτε ο μεταδότης (ο δάσκαλος). Η γνώση απλά θα κατασκευασθεί (θα επινοηθεί) στο θαυματουργό εργαστήρι της ατομικής διάνοιας. Έτσι, ο δάσκαλος παύει να είναι καθοδηγητής (instructor) προς την ανακάλυψη μιας συμφωνημένης πραγματικότητας. Γίνεται διευκολυντής (facilitator), εμψυχωτής, ένας κόουτς των μαθητών στο ατομικό άθλημα της κατασκευής της καταδικής τους πραγματικότητας. Κρίνεται, πλέον, απαράδεκτο το μοντέλο του δασκάλου-αυθεντία, καθώς τώρα γνωρίζουμε ότι η αυθεντία τραυματίζει τον ευαίσθητο παιδικό ψυχισμό. Οφείλουμε, σύμφωνα με το πνεύμα του εκδημοκρατισμού της παιδείας, να αποκαθηλώσουμε αυτό το μοντέλο δασκάλου. Να φέρουμε την ισότητα. Ίσος με τους μαθητές ο δάσκαλος, πλήρης ομοιομορφία. Ως και το μέγεθος της έδρας του ενοχλεί, γιατί σε σχέση με τα μικρά μαθητικά θρανία δηλώνει υπεροχή. Τραυματικό κι αυτό, άρα πριονίζουμε και την έδρα. Τέτοιος αχαλίνωτος παραλογισμός.

Δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό να σημειώσω την ομοιότητα του εποικοδομητισμού με τον υπαρξισμό. Ο υπαρξισμός λέει ότι δεν υπάρχει ουσία πριν από την ύπαρξη. Η ύπαρξη προηγείται της ουσίας. Δηλαδή πρώτα γεννιέται η ύπαρξη και κατόπιν δημιουργεί αυτή η ίδια την ουσία της, την επιλέγει. Που σημαίνει, μη μου μιλάτε εμένα για ηθική ή για Θεό ή για πατρική εξουσία, αυτά τα φτιάξατε εσείς πριν από μένα και άρα για μένα δεν υπάρχουν, εγώ θα φτιάξω τα δικά μου. Οπότε, έχουμε και λέμε: με τον υπαρξισμό, που είναι σαφώς πιο γενικός από τον εποικοδομητισμό, απορρίπτω τώρα, τον πατέρα μου, τον πνευματικό μου και τον Θεό. Στην πυρά. Σας ακυρώνω. Εγώ. Επιλογή μου. Δικαίωμά μου.

Κοντολογίς, μέσα σ’ έναν αιώνα, τον εικοστό, καταφέραμε να βγάλουμε από τη μέση τη γνώση, την ουσία και κάθε πατρική φιγούρα (πατέρας, δάσκαλος, πνευματικός, Θεός). Για κάποιο λόγο η πατρική φιγούρα είναι θεμελιώδους σημασίας για τη διαμόρφωσή μας. Και γι’ αυτό πρέπει να εκλείψει.

Και δεν τελειώνει εδώ η ιστορία. Η απανθρωπία του δικαιώματος (του Χρήστου Γιανναρά η έκφραση) γέννησε τον φεμινισμό, τη «χειραφέτηση», και ώθησε τις διεκδικήσεις του γυναικείου κινήματος στα άκρα. Μπερδεύτηκε η ισότητα (ισονομία) με την ταυτότητα (ίδια φύση). Το κέντρο βάρους του γάμου δεν είναι πια η σχέση των συζύγων, αλλά η ισοβαρής (μέχρι γραμμαρίου), ακριβοδίκαια ικανοποίηση των ατομικών δικαιωμάτων των συμβαλλόμενων μερών. Η απανθρωπία του δικαιώματος γέννησε και την εξέγερση του γιου ενάντια στον πατέρα. Ποιος νομίζεις ότι είσαι, ρε γέρο, κάνε στην μπάντα, σκάσε κι εσύ και όλη η θλιβερή γενιά σου. Έτσι, πάει και η οικογένεια, πέθανε.

Και μια που την αρχίσαμε τη δουλειά, ας την τελειώσουμε. Από τη στιγμή που δεν προϋπάρχει ούτε γνώση ούτε ουσία, άντε να πείσεις για την αξία της γλώσσας, της παράδοσης και της μεταφυσικής. Τα σβήνουμε και τούτα. Αλλά χωρίς αυτά, τους διαχρονικούς του άξονες, τα στοιχεία της ταυτότητάς του, δεν μπορεί να υπάρξει το έθνος. Το διαγράφουμε κι αυτό.

Ποιος είναι ο κοινός παρονομαστής σε όλες τις παραπάνω εξελίξεις; Μαντέψτε. Η αμορφία. Οι κοινωνικές ζυμώσεις που δρομολογήθηκαν από τις εξελίξεις συντείνουν στην αφαίρεση της μορφής από κάθε πρόσωπο και κάθε συλλογικότητα. Μόνο τυχαίο δεν είναι αυτό. Για παράδειγμα, στην παιδαγωγική, ενώ πλείστες μελέτες έχουν αποδείξει την αποτυχία των διαδικασιών μάθησης που έχουν εισαγάγει ο εποικοδομητισμός και οι παραφυάδες του, οι διαδικασίες αυτές εξακολουθούν να εφαρμόζονται και να εγκωμιάζονται με εκσυγχρονιστικό αυτισμό. Φαίνεται ότι κάποιοι προσπαθούν πολύ.

Η ζωή πάντα συγκροτείται ως δομημένη πολυπλοκότητα. Η αποδόμηση, η κατάργηση της μορφής σε όλες τις βαθμίδες (πρόσωπο, οικογένεια, έθνος), σημαίνει εξάλειψη των κέντρων ζωής, σκέψης, αντίστασης. Ισοδυναμεί με πολτοποίηση προσώπων και συλλογικοτήτων σε ομοιογενή, άμορφο χυλό, σερβιρισμένο στο πιάτο των αγορών – ή, αν προτιμάτε, κάποιων ελίτ.

Ρομπέν

11 σχόλια:

Α είπε...

Συμφωνώ, είναι εύκολο να μπερδευτούν και να θολώσουν τα όρια μεταξύ του "εκ νέου εξέταση των πάντων" και του "ισοπέδωση των πάντων ανεξαιρέτως".

Όμως ποτέ δεν άκουσα (κανέναν από) τους καθηγητές μας πολιτισμικής Ανθρωπολογίας να κάνουν αυτή τη διάκριση.

Κάποια στιγμή ο κόσμος θα δει πού οδηγεί η αποδόμηση και τότε θα στραφεί προς κάτι άλλο, όχι απαραίτητα καλύτερο, όχι απαραίτητα καταστροφικό.

Ανώνυμου, διορθωμένο είπε...

Συμφωνώ, είναι εύκολο να μπερδευτούν και να θολώσουν τα όρια μεταξύ του "εκ νέου εξέταση των πάντων" και του "ισοπέδωση των πάντων ανεξαιρέτως".

Όμως ποτέ δεν άκουσα (κανέναν από) τους καθηγητές μας πολιτισμικής Ανθρωπολογίας να κάνουν αυτή τη διάκριση. : (

Κάποια στιγμή ο κόσμος θα δει πού οδηγεί η αποδόμηση και τότε θα στραφεί προς κάτι άλλο, είτε καλύτερο, είτε εξίσου καταστροφικό.

Γνώμη από Α.

E[BLOG]HMENOΣ (a.k.a kaliteros) είπε...

Είναι όντως τραγικό έννοιες όπως η αποδόμηση να επιρρεάζουν τους όρους οικογένεια, έθνος, πρόσωπο και να μην έχουν καμία επιρροή στους όρους φιλαργυρία, πλουτισμός, επεκτατισμός κ.ο.κ
Όταν ο κόσμος καταλάβει που οδηγεί η αποδόμηση, δεν θα μπορέσει να κάνει τίποτα γιατί θα είναι ήδη αποδομημένος. Άρα πρέπει να δράσουμε προληπτικά και οχι κατασταλτικά.
Αλλά τι λέω;
Και η έννοια της πρόληψης έχει αποδομηθεί!!!
Γεια σου Ρομπέν...αποδόμησες την πρωινή μου εργασιομανία!

Ρομπέν είπε...

Καλύτερε,
το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει μια ζωντανή, αυτοσυνείδητη, δραστήρια αστική τάξη. Μόνο αυτή θα μπορούσε να αποδομήσει τον επεκτατισμό, τον καταναλωτισμό, τον μηδενισμό. Μόνο αυτή να αντισταθεί.
Γι' αυτό πρώτη αυτήν αποδόμησαν. Με ρουσφετικές προσλήψεις σε ένα αναξιοκρατικό, ραχατλίδικο, σάπιο Δημόσιο. Με μια κενή παιδεία. Και με άλλες τεχνικές αποδόμησης.
Έτσι, που λες. Αντί της πρόληψης, η πρόσληψη.

tassos είπε...

Έλα ρε Ρομπεν, ο καταναλωτισμός έχει αποδομησει την αστική τάξη τουλάχιστο εδώ και και 60 χρόνια στη Δυση -- απλώς στην Ελλάδα έχουνε έφεση να γινόμαστε καρικατούρες.

Πάντως νομίζω ότι προσαπτεις στον εποικοδομητισμο μεγαλύτερη αρνητική επίδραση από ο,τι δικαιολογείται.

Η ανακάλυψη της γνώσης την εσωτερικευει καλύτερα από τον παπαγαλισμο της αυθεντιας και αναπτύσσει καλύτερα την κριτική σκέψη, νομίζω.

Ρομπέν είπε...

Αφενός, είναι μάλλον δευτερεύον το πότε άρχισε ή το πότε μάρσαρε η αποδόμηση.
Αφετέρου:
1. Έδειξα γενικά τον 20ο αιώνα ως περίοδο συντέλεσης της αποδόμησης και έθιξα συντελεστές όπως ο υπαρξισμός και ο φεμινισμός, που η έκρηξή τους ως ρεύματα γειτνιάζει χρονικά με το 60 χρόνια πριν που θέτεις ως ορόσημο.
2. Μπορεί στη Δύση η αστική τάξη να έχει αποδομηθεί εδώ και 60 χρόνια. Δεν το γνωρίζω, δεν το έχω μελετήσει.
Αλλά στην Ελλάδα, σύμφωνα με φιλοσόφους, πολιτειολόγους, διανοητές που εγώ παραδέχομαι (Γιανναράς, Ζουράρις, Ζιάκας, Κοροβίνης κ.α.) και σύμφωνα με τις όποιες δικές μου (ανώριμες) μνήμες, το μεγάλο βήμα της αποδόμησης της αστικής τάξης έγινε στη μεταπολίτευση. Οργανωμένα, συστηματικά και ραγδαία από το 1981και μετά, με θεμελιωτή της νέας τάξης τον μέγα λαϊκιστή/αποδομιστή Ανδρέα Παπανδρέου. Οι επόμενοι απλά τον μιμήθηκαν και συνέχισαν το έργο του.

Όσο για τον εποικοδομητισμό:
Σωστά γράφεις: "Η ανακάλυψη της γνώσης την εσωτερικευει καλύτερα από τον παπαγαλισμο της αυθεντιας και αναπτύσσει καλύτερα την κριτική σκέψη".
Όμως:
Αυτό - λένε οι εργασίες που διαβάζω - ισχύει για ένα ανώτερο επίπεδο μάθησης, όταν τα βασικά έχουν πλέον κατακτηθεί. Ισχύει όσο πλησιάζουμε στο επίπεδο του εξπέρ.
Και βέβαια, η κοινή εμπειρία λέει ότι η αποστήθιση στα αρχικά στάδια μάθησης είναι απαραίτητη. Δεν μπορείς να ανακαλύψεις την αλφαβήτα, ούτε την προπαίδεια. Τις αποστηθίζεις.
Δε μου φαίνεται ότι στο Δημοτικό σε παίρνει να αφήσεις τους μαθητές να ανακαλύψουν τη γνώση. Εμείς έτσι μάθαμε;
Όσο πλησιάζουμε στο επίπεδο του εξπέρ, ναι, σταδιακά μπορούμε να μετατοπιζόμαστε προς μια πιο ελεύθερη μεθοδολογία γνώσης, που τείνει προς την ατομική ανακάλυψη. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση,ας πούμε.
Δες εδώ:
http://www.cogtech.usc.edu/publications/kirschner_Sweller_Clark.pdf
γιατί οι κονστρουκτιβιστικές θεωρίες μάθησης αποτυχαίνουν όταν εφαρμόζονται σε αρχικά στάδια μάθησης
και εδώ:
http://www.colorado.edu/MCDB/MCDB6440/MayerDiscovery04.pdf
μια σύνοψη μελετών που καταγράφουν αυτήν την αποτυχία.

Τέλος, πέρα από την παιδαγωγική αξία αυτών των μεθόδων, εγώ ήθελα κυρίως να σταθώ στον παραγκωνισμό του δασκάλου από το κέντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, τον οποίο αυτές οι μέθοδοι συνεπάγονται. Η "δημοκρατική" εξίσωση δασκάλου-μαθητή μου φαίνεται εφιαλτικό ολίσθημα. Τι άποψη έχεις γι' αυτό; Κάτι μου λέει ότι το γουστάρεις - καθότι ανατρεπτικός αντεξουσιαστής/ κρυφοαναρχικός, πριν γίνεις τεχνοκράτης (αν όχι και τώρα). :)

Ρομπέν είπε...

Αν δεν βλέπεις ολόκληρες τις δύο διευθύνσεις που παρέθεσα, γύρνα στην αρχική σελίδα του μπλογκ και κάνε κλικ στον τίτλο Αποδόμηση. Εκεί, στη σελίδα του ποστ, οι διευθύνσεις φαίνονται ολόκληρες στο σχόλιο.

tassos είπε...

Κοίτα, είναι προφανές ότι στο δημοτικό δε χρειάζεται να επανεφευρεις τον τροχό. Από την προσωπική μου εμπειρία όμως οι 2-3 βιβλιογραφικες εργασίες που έκανα στην Ε´ κ ΣΤ´ τάξη είχαν νομίζω σημαντικό θετικό αντίκτυπο στο πώς αμτιμετωπιζα τη γνώση έστω κ υποσυνείδητα.

Επίσης δεν καταλαβαίνω τι ακριβώς σημαίνει η έξωση του δασκάλου από την παιδαγωγική διαδικασία. Ίσως γιατί δεν έχω ενημερωθεί για τις λεπτομέρειες αυτών των μεθόδων.

Τέλος, ο δάσκαλος από τη θέση του μεγαλύτερου κατέχει αυτόματα θέση αυθεντιας. Η γνώμη μου είναι ότι η πληροφορημενη αμφισβήτηση της αυθεντιας είναι κάτι θετικό. Σε κάθε περίπτωση ο σεβασμός προς την αυθεντία είναι κάτι που πρέπει να κερδίζεται κ όχι να χαριζεται αυτόματα.

Ρομπέν είπε...

Ναι, βρε, εντάξει. 2-3 εργασίες. Αλλά σκέψου να έκανες μόνο εργασίες. Εξάλλου, απέχεις πολύ από τον μέσο μαθητή (σε προειδοποιώ ότι, αν το αρνηθείς, θα βγάλω στη φόρα τις πρωτιές σου και το βιογραφικό σου) και δεν ξέρω τι έχει να καταθέσει ο μέσος μαθητής σχετικά με την εμπειρία του από τέτοιες εργασίες (ωστόσο, επισημαίνω ότι είμαι υπέρ τέτοιων εργασιών, εφόσον λειτουργούν συμπληρωματικά και όχι ως κύρια ή αποκλειστική μέθοδος).

Δεν είπα έξωση, είπα παραγκωνισμός από το κέντρο. Στο κέντρο τώρα θεωρείται ο μαθητής. Οι προσωπικές του ανάγκες, εικόνες, νοητικές κατασκευές. Ο δάσκαλος οφείλει να προσαρμοστεί σε αυτές (ενός εκάστου των μαθητών του!). Ο δάσκαλος περιφερόμενο ηλεκτρόνιο γύρω από κάθε μαθητή.

Ε, προφανώς. Αλλά πληροφορημένη αφισβήτηση της αυθεντίας, πληροφορημένη λέω, μπορείς να έχεις στο Δημοτικό; Άσε που πληροφορημένη δεν αρκεί, χρειάζεται και γόνιμη.

Μου φαίνεται απλό: Μια τάξη δημοτικού σχολείου, όπως και μια οικογένεια, δεν μπορεί να λειτουργήσει σε συνθήκες δημοκρατικής ισότητας. Ο δάσκαλος πρέπει να είναι η αρχή. Οι γονείς πρέπει να είναι η αρχή. Ό,τι λένε πρέπει να είναι νόμος, ακόμα και όταν κάνουν λάθος. Η αμφισβήτηση και η επανάσταση έχουν θέση αργότερα. Ειδάλλως επικρατεί χάος και η παιδεία είναι αδύνατη.

tassos είπε...

Δε νομίζω ότι διαφωνούμε.

Ανώνυμος είπε...

http://www.chiosnews.com/cn1832007917540.asp