Κυριακή 31 Μαΐου 2009

Το αίνιγμα του κουνουπιού


Πολλές καλοκαιρινές νύχτες αγρύπνιας έχω αναρωτηθεί γιατί υπάρχουν τα κουνούπια, πέρα από το για να με κρατάνε άγρυπνο.

Δε φτάνει η κούραση της ημέρας και μιας ζωής. Δε φτάνουν οι ατέλειωτες καθημερινές αντιξοότητες. Δε φτάνει η παγκόσμια υπερθέρμανση. Δε φτάνει η οικονομική κρίση. Δε φτάνει η φθορά. Δε φτάνει η απώλεια. Δε φτάνει ο θάνατος.

Πρέπει να υπάρχουν και τα κουνούπια. Για να ταλαιπωρείσαι και τη νύχτα. Να μην μπορείς ούτε λεπτό να ξαποστάσεις. Ούτε στάλα. Κανένα έλεος. Και την επόμενη μέρα το σύστημα δεν πρόκειται να απαιτήσει λιγότερα από σένα, επειδή θα σε συμπονέσει που έχεις ξαγρυπνήσει. Κανένα έλεος.

Ίσως να μοιάζει παιδαριώδες ζήτημα το μαρτύριο των κουνουπιών. Τώρα που το διαβάζεις, ίσως. Όταν κατάκοπος θα το ξαγρυπνάς, μάλλον όχι. Ούτως ή άλλως, το μαρτύριο των κουνουπιών είναι απλά το κερασάκι στην τούρτα, μία ελάσσων πλην ενδεικτική έκφανση ενός γενικότερου μοτίβου που χαρακτηρίζει τον βίο: του Ανελέητου Σφυροκοπήματος.

Το Ανελέητο Σφυροκόπημα ως μοτίβο του βίου το συνάντησα με έκπληξη και ενδιαφέρον σε κάποιες ταινίες του Μελ Γκίμπσον. Σε υπέρτατο βαθμό στο “Apocalypto”, σε μεγάλο βαθμό στο “The Passion of the Christ” και σε κάπως μικρότερο στο “Braveheart”.

Πάντα αναρωτιόμουν: γιατί; Αυτό το γιατί δεν σπινάριζε μετέωρο στον αέρα, σαν νηπιακή απορία, αλλά περιστρεφόταν συμπλεκόμενο σε σχέση μετάδοσης με τον μεταφυσικό άξονα. Τουτέστιν, μεθερμηνευόμενο, αυτό το γιατί τάραζε με βίαιες ροπές τη γαλήνη της εμπιστοσύνης μου στην πρόνοια του Θεού. Ένας πανάγαθος Πατέρας που μεριμνά για το παιδί του δεν αναμένεται να κάνει το παν για να μην το παιδί βασανίζεται; Κι αν όχι το παν, τουλάχιστον μια γενοκτονία κουνουπιών δεν προβλέπεται;

Διαβάζω αυτές τις μέρες το «Αίνιγμα του Κακού» του Χρήστου Γιανναρά. Για πρώτη φορά ίσως να πλησιάζω σε μια απάντηση στο αίνιγμα του κουνουπιού.

Γράφει ο Γιανναράς:

«Επομένως, στην περίπτωση του ανθρώπου, που δεν είναι ο ίδιος αιτία της ύπαρξής του, η δυνατότητα να υπάρξει με τον τρόπο της Αυτοαιτίας (εννοεί του τριαδικού Θεού), τρόπο της υπαρκτικής ελευθερίας, τρόπο του αγαθού, προϋποθέτει τους προκαθορισμούς-αναγκαιότητες της φύσης του, προϋποθέτει δηλαδή το κακό, αφού η υπέρβαση των προκαθορισμών-αναγκαιοτήτων συνιστά την ενδεχόμενη ελευθερία του.»

Και αλλού:

«Είναι τρόπος της ύπαρξης το κακό, ο τρόπος συνολικά της κτιστότητας…»

Το κακό είναι ο τρόπος της κτιστότητας. Το μένος μιας φυσικής καταστροφής δεν κάνει διακρίσεις, ενσκήπτει επί δικαίων και αδίκων. Κανένα έλεος. Κάθε έμβιο στη φύση ενεργεί ιδιοτελώς – το δυνατό ζώο κατασπαράζει το αδύναμο, για να τραφεί. Κανένα έλεος. Το μοναδικό επί Γης έλλογο είδος, ο άνθρωπος εξολοθρεύει συστηματικά κάθε άλλο είδος, το ίδιο του το είδος και ολόκληρο το οικοσύστημα που φιλοξενεί τα είδη. Κανένα έλεος. Μα και το ελάχιστο κουνούπι ρουφάει το αίμα του βασιλιά των ειδών, για να τραφεί κι αυτό ιδιοτελώς, αδιάφορο για το κόστος της αγρύπνιας που προκαλεί, αδιάφορο για κάθε έννοια ιεραρχίας, δικαίου φυσικού ή μεταφυσικού. Κανένα έλεος.

Αλλά, αν το κακό, η τέλεια ιδιοτέλεια, είναι προϋπόθεση της ελευθερίας του ανθρώπου, τότε ίσως, ίσως λέω, το Ανελέητο Σφυροκόπημα να αποτελεί ευλογία: εμφαίνοντας με κρυστάλλινη διαύγεια την ιδιοτέλεια, το κακό, τον τρόπο του κτιστού, δεν αφήνει περιθώρια να συμπαθήσουμε αυτόν τον τρόπο, να ξεγελαστούμε, να επαναπαυτούμε σ’ αυτόν. Μας δείχνει σαφώς τον δρόμο προς τη μία και μοναδική διέξοδο: τον τρόπο του Ακτίστου, τον τρόπο του αγαθού, τον τρόπο της ελευθερίας.

Ρομπέν

Κυριακή 24 Μαΐου 2009

Τραγική ανεπάρκεια του δικαιώματος


Όλοι οι άνθρωποι έχουν ανάγκες. Δεν τις ικανοποιούν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Προφανώς, δεν υπάρχει μόνο ένας τρόπος.


Ένας από τους τρόπους είναι ο ατομικός: το άτομο, στηριζόμενο σε ίδιους πόρους, κάνει ό,τι χρειάζεται για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του.


Ένας άλλος είναι ο συλλογικός: το πρόσωπο συνεισφέρει και συναποκομίζει.


Ο πρώτος τρόπος είναι πηγάδι άπατο. Όσο και αν προσπαθεί το άτομο να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, εκείνες παραμένουν ανικανοποίητες. Όσο το άτομο λυσσάει να τις σβήσει, τόσο εκείνες θεριεύουν. Δεν έχει διέξοδο αυτός ο τρόπος, δεν έχει τέλος. Το άτομο πεθαίνει ανικανοποίητο.


Ο δεύτερος τρόπος είναι κάπως μαγικός. Με τα λίγα, με τα απλά, το πρόσωπο που κοινωνεί και μοιράζεται, που δίνει και παίρνει, περιέργως γεμίζει, πληρώνεται.


Με πυρήνα αυτή τη σοφία ήταν δομημένη η κοινωνική μηχανή, προτού γίνουν όλα ένα κουβάρι αξεμπέρδευτο. Υπήρχαν ρόλοι και σχέσεις διακονίας. Ο γονιός φρόντιζε το παιδί και πολλά χρόνια αργότερα το ώριμο παιδί φρόντιζε τον γέροντα γονιό. Ο σύζυγος παρήγε και η σύζυγος διαχειριζόταν. Ο θέρος ήταν πόλεμος, όλοι οι χωριανοί στο χωράφι του ενός σήμερα και στου επόμενου αύριο.


Δε σημαίνει ότι δεν γίνεται κι αλλιώς. Γίνεται. Το αποδείξαμε: σήμερα το κάνουμε αλλιώς. Με τον τρόπο του ατόμου. Τα γεωργικά μηχανήματα αντικατέστησαν τον στρατό των χωριανών στον θέρο. Οι σύζυγοι παράγουν εξίσου και διαχειρίζονται εξίσου. Τελευταίο οχυρό, μισογκρεμισμένο, η σχέση γονιού-παιδιού. Λιγότερος και χαμηλότερης ποιότητας ο χρόνος που επενδύεται στη σχέση. Κατά συνέπεια και κατ’ αναλογία λιγότερα και τα παιδιά που φροντίζουν με αυτοθυσία τον γέροντα γονιό.


Ναι, αποδείξαμε ότι γίνεται κι έτσι. Μα κάτι έχει χαθεί στη μετάβαση από τον έναν τρόπο στον άλλον. Χάθηκε ο πάτος του πηγαδιού. Το πέρασμα στον ατομικό τρόπο απείρισε τη χωρητικότητα των αναγκών και μηδένισε την πιθανότητα να ικανοποιηθούν. Χάθηκαν η ηρεμία και η σιγουριά. Θρονιάστηκαν το άγχος και ο φόβος. Χάθηκε η αυτονόητη αλήθεια του βίου και δεσπόζει ο νόμος – ως ανικανοποίητο, κι αυτός, αίτημα.


Στρατιές άσχετων, αστόχαστων παπαρολόγων θεοποιούν τα ατομικά δικαιώματα, τις ισότητες, τις κοινωνικές δικαιοσύνες. Προφανώς, σε μια ακοινώνητη κοινωνία ατόμων, μόνο έτσι νοείται η επιβίωση.


Εγείρεται το ερώτημα: πώς και γιατί περάσαμε από την κοινωνία κοινωνούντων προσώπων (που αν και ατελής ως πράξη είναι τέλεια ως ιδανικό) στην ακοινώνητη κοινωνία ατόμων (που πάσχει οδυνηρά και ως πράξη και ως ιδανικό);


Απόπειρα απάντησης: Η υπεροχή της κοινωνίας κοινωνούντων προσώπων δεν είναι προφανής, γιατί το μοντέλο κολλάει στην εφαρμογή: συχνά οι σχέσεις εκφυλίζονται, παρεισφρέει η ιδιοτέλεια. Ο σύζυγος εκμεταλλεύεται τη σύζυγο, το παιδί τον γονιό, ο άνθρωπος τον συνάνθρωπο. ΗΗΗη


Βέβαια, η συνετή αντίδραση στον εκφυλισμό θα ήταν η καταπολέμησή του μέσα στον ίδιο στίβο, στο πλαίσιο του ίδιου τρόπου.


Αντί γι’ αυτό, όμως, η κρατούσα σήμερα αυτοκαταστροφική παράνοια καταδεικνύει τον εκφυλισμό του τρόπου, πατάει στον εκφυλισμό του τρόπου, για να προτείνει αλλαγή τρόπου: ελάτε να φύγουμε, καλεί, από τον συλλογικό στίβο και να πάμε στον ατομικό στίβο· εκεί υπάρχει ισότητα, δικαιοσύνη, κατασφάλιση.


Η πρόταση βρήκε έδαφος. Ο τρόπος άλλαξε. Και η παράνοια δεν σταματάει λεπτό να νομοθετεί και να ελέγχει, ώστε να προασπίσει το δικαίωμα.


Μα η αλήθεια είναι ότι κανένας νόμος δεν μπορεί να προασπίσει το δικαίωμα. Αποδεικνύεται κάθε μέρα, κάθε ώρα, σε κάθε κοινωνία.


Ο μόνος τρόπος προάσπισης του δικαιώματος είναι η συλλογική παραίτηση από το δικαίωμα.


Αλλά αυτό είναι ένα ιλιγγιώδες άλμα. Με τα σημερινά δεδομένα φαντάζει αδύνατο.


Ρομπέν


Κυριακή 17 Μαΐου 2009

Έτσι παίζεται το παιχνίδι


Την περασμένη Τετάρτη βρέθηκα στη Νομική του ΑΠΘ, για να παρακολουθήσω μια διάλεξη του Χρήστου Γιανναρά. Δεν ήξερα ότι ήταν ημέρα διεξαγωγής των φοιτητικών εκλογών, έτσι ήμουν εντελώς απροετοίμαστος για την κατάσταση που συνάντησα.

Εκατοντάδες νέα παιδιά στους διαδρόμους της σχολής στρατευμένα, ντυμένα τα κομματικά χρώματα, να υπηρετούν ευδοκίμως τις κομματικές σκοπιμότητες. Στα αρχηγεία των κομμάτων κτηνώδη ηχεία συναυλίας, χιλιάδων Watt, παίζουν μουσικές και συνθήματα, πλημμυρίζουν τον χώρο με ωστικά κύματα, δημιουργούν παρεμβολές στη σκέψη. Κοριτσάκια καταστόλιστα, σαν να περιμένουν τον νυμφίο, κάνουν περάσματα πασαρέλας. Πίσω, στα αρχηγεία, τα πρωτοπαλίκαρα βροντοχτυπούν τις χάντρες απλωμένα χύμα, με τις ποδάρες πάνω στα τραπέζια, στο άλλο χέρι ο φραπές. Παντού, στα τραπέζια, στους τοίχους, στις τζαμαρίες, στο δάπεδο, αφίσες, ψέμα, βρωμιά. Και στο κέντρο του φουαγιέ μια απίθανη πινελιά μαγικού ρεαλισμού, μια εικόνα βγαλμένη κατευθείαν από το Πέδρο Πάραμο του Χουάν Ρούλφο: ανενόχλητο από τον εκκωφαντικό σαματά, αδιάφορο για το ποδοβολητό των κομματικών στρατών, αποσπασμένο στις δικές του συντεταγμένες, κάδρο μέσα στο κάδρο, ένα γέρικο λυκόσκυλο ξαπλωμένο στο πλάι, παίρνει τον ύπνο του αποσταμένου πολεμιστή.

Η διάλεξη έγινε με δυσκολία, με ποικίλες μουσικές υποκρούσεις, που κυριολεκτικά δονούσαν το κτίριο.

Θέατρο του παραλόγου. Φοιτητικές εκλογές. Με σκοπό τι; Να εκλεγούν εκπρόσωποι των φοιτητών. Να κάνουν τι; Να προωθήσουν λύσεις για προβλήματα που αφορούν το σύνολο των φοιτητών. Δηλαδή να υπηρετήσουν το σύνολο. Να υπηρετήσουν. Αστείο.

Ας το εξετάσουμε λίγο. Το να υπηρετείς τους άλλους δεν είναι εύκολη υπόθεση. Δεν είναι για όλους. Είναι για λίγους. Για κείνους που άνθισε μέσα τους το χρέος της προσφοράς. Για κείνους που νοιάζονται.

Μπορεί να κάνω λάθος, αλλά δεν μπορώ να διανοηθώ άνθρωπο να νοιάζεται, να φλέγεται από την επιθυμία της αυτοπροσφοράς, χωρίς να διαθέτει σεβασμό. Σεβασμό για τον άλλο, για τις αναγκαίες συνθήκες συλλογικού βίου. Διότι, αν κάποιος δεν σέβεται τίποτα, αν τα έχει όλα γραμμένα, και ταυτόχρονα νοιάζεται και θέλει να προσφέρει, τότε πρέπει να πάσχει από σχιζοφρένεια.

Αλλά η συμπεριφορά των παιδιών που συμμετείχαν στο εκλογικό μπάχαλο την Τετάρτη ήταν μια ραψωδία εγωκεντρισμού, ένα έπος χυδαιότητας, η επιτομή της ασέβειας. Συνοψίζω. Ασέβεια προς τους αυτονόητους κανόνες που ισχύουν σε κάθε δημόσιο χώρο: ησυχία, καθαριότητα, ευπρέπεια. Ασέβεια προς τις ανάγκες άλλων ανθρώπων να λειτουργήσουν μέσα στον ίδιο χώρο, να επιτελέσουν το έργο τους. Ασέβεια προς τους στοιχειώδεις κανόνες αισθητικής. Τέλος, ασέβεια προς την ταυτότητα του χώρου: τα πανεπιστημιακά κτίρια δεν χτίστηκαν, με χρήματα φορολογούμενων, για να χρησιμοποιούνται από τους κομματικούς καταδρομείς σαν ορμητήρια προπαγάνδας ή σαν κλαμπ ξέφρενης αποχαλίνωσης.

Είναι προφανέστατο ότι άνθρωποι που στερούνται κάθε ίχνος σεβασμού για τις ανάγκες των άλλων, για τον χώρο που τους φιλοξενεί, για κάθε είδους κανόνες, ακόμα και της αισθητικής, δεν μπορεί να διαθέτουν ετοιμότητα προσφοράς στο σύνολο, ετοιμότητα υπηρεσίας. Δεν υπάρχει καμία τέτοια πιθανότητα. Καμία. Ούτε μία.

Δεν υπάρχει τίποτα να περιμένει κάποιος από εγωκεντρικούς, θρασείς και χυδαίους κομματικούς γενίτσαρους. Όχι μόνο δεν νοιάζονται, αλλά δεν έχουν ούτε τη γνώση για να κρίνουν ή την αισθητική για να ψυχανεμιστούν ότι συμμετέχουν σε μια άθλια παράσταση, ότι κοροϊδεύουν τον εαυτό τους και τους άλλους. Τελικά, οι πιο πολλοί από αυτούς θα πληρώσουν την ελαφρότητά τους: μετά από χρόνια αφοσίωσης, αμέτρητα νυχτέρια αφισοκολλήσεων και οργανωτικά χαμαλίκια, μετά από άπειρες χαμένες ώρες που ούτε μία από αυτές δεν πρόκειται ποτέ να επιστραφεί, όταν πια οι κομματικοί μηχανισμοί θα τους έχουν στύψει, με την πρώτη διαφωνία θα τους αποβάλλουν, θα τους εμέσουν. Κάποιοι λίγοι, οι πιο αδίστακτοι, οι πιο κυνικοί, θα προωθηθούν σε θέσεις και οφίκια και θα συνεχίσουν να υπηρετούν το άτομό τους εις βάρος του συνόλου. Και ο κύκλος θα συνεχιστεί.

Ενώ γράφω αυτό το κείμενο, Σάββατο απόγευμα στο κεντρικό αναγνωστήριο του ΑΠΘ, στο αλσύλλιο εδώ απέναντι έχει στηθεί πάρτι. Οι ίδιοι φοιτητές, τα ίδια ηχεία, οι ίδιες αφίσες του κομαντάντε Τσε Γκεβάρα, το ίδιο λυκόσκυλο, το ίδιο κομφούζιο. Μερικές διαφορές: υπαίθριες ψησταριές μεριμνούν για την τροφοδοσία των συμμετεχόντων. Σε μια γωνιά ένα αντίσκηνο τύπου ιγκλού εξυπηρετεί την κατάκλιση των κατάκοπων οργανωτών ή ποιος ξέρει τι άλλο. Δυο μηχανόβιοι, ένας με εντούρο και ο άλλος με στριτ μεγάλου κυβισμού, κάνουν κόντρες στην «πανεπιστημιακή πίστα». Τα γκάζια τους κατορθώνουν να υπερισχύσουν ακόμα και των εκκωφαντικών ηχείων. Το γλέντι έχει ανάψει. Κάτω από ένα ηχείο το λυκόσκυλο του Χουάν Ρούλφο, ξαπλωμένο στο γρασίδι, απολαμβάνει τον δίκαιο ύπνο των γηρατειών.

Στο αναγνωστήριο κάποιοι προσπαθούν, παρά τον σαματά, παρά το Σάββατο, παρά το τέλος, να μελετήσουν. Καημένα παιδιά. Δεν έχουν πάρει χαμπάρι πώς παίζεται το παιχνίδι.

Ρομπέν

Κυριακή 10 Μαΐου 2009

Η χώρα του χρέους


Δείτε το εικοσάλεπτο βίντεο Η χώρα του χρέους, από την εκπομπή του ΣΚΑΪ Νέοι Φάκελοι. Ένα ωμό χρονικό της αυτοκτονικής συμπεριφοράς που οδήγησε την Ελλάδα στο σημερινό δημοσιονομικό χάλι. Πολλά από αυτά είναι γνωστά, μερικά άλλα προβάλλουν (στα δικά μου μάτια) ως αποκαλύψεις. Αλλά η αναμφισβήτητη αξία του βίντεο έγκειται στον περιεκτικό-συνοπτικό του χαρακτήρα. Σου δίνει να καταλάβεις πολλά σε λίγο χρόνο.


Για μια πιο εκτενή ανάλυση, διαβάστε το βιβλίο του Βαγγέλη Κοροβίνη Η νεοελληνική φαυλοκρατία. Σε 200 σελίδες ξεδιπλώνεται η ιστορία της φαυλοκρατίας από τον Καποδίστρια έως σήμερα. Εξαιρετικά κατατοπιστικό και διδακτικό.


Στη Φυσική υπάρχει η έννοια της εντροπίας. Η εντροπία είναι μέτρο της αταξίας ενός συστήματος. Όσο μεγαλύτερη η αταξία τόσο μεγαλύτερη η εντροπία. Αν το αντιλαμβάνομαι σωστά, η εντροπία μετράει τον πληθυσμό των διακριτών οργανωμένων δομών και τον βαθμό οργάνωσής τους. Για παράδειγμα, ένα φυσικό περιβάλλον με έμβια όντα, δηλαδή μορφές ζωής με υψηλό βαθμό οργάνωσης, έχει χαμηλότερη εντροπία από ένα φυσικό περιβάλλον που περιέχει την ίδια μεν ποσότητα ύλης μέσα στον ίδιο όγκο, αλλά σε άμορφη κατάσταση, ας πούμε μια θάλασσα μορίων. Μια θάλασσα μορίων είναι σαφώς πιο ανοργάνωτη από ένα σύνολο έμβιων όντων, άρα έχει μεγαλύτερη εντροπία.


Στο σύμπαν η συνολική εντροπία αυξάνει μονότονα. Είναι νόμος (ο δεύτερος νόμος της Θερμοδυναμικής). Οι αστέρες κάποτε θα κάψουν ό,τι έχουν και δεν έχουν, τα έμβια θα πεθάνουν και το σύμπαν θα γίνει μια ψυχρή, σκοτεινή και ακίνητη θάλασσα ατόμων, μορίων και αστρικών πτωμάτων. Είναι ο λεγόμενος θερμικός θάνατος.


Η κατεύθυνση αύξησης της εντροπίας ορίζει το βέλος του χρόνου. Σε απλά ελληνικά, παρελθόν είναι εκεί που η εντροπία είναι μικρότερη. Μέλλον είναι εκεί που η εντροπία είναι μεγαλύτερη. Όταν λέμε ότι η εντροπία δεν γίνεται να ελαττωθεί (συνολικά στο σύμπαν), στην ουσία λέμε ότι ο χρόνος δεν γυρίζει πίσω. Αυτό που κρατάμε εδώ είναι η μη αντιστρεψιμότητα.


Οι κοινωνίες διέπονται από νόμους που δεν έχουν μεν την απόλυτη, αναπόδραστη ισχύ των φυσικών νόμων, αλλά η γενική τους τάση είναι ίδια.


Σε μια ιδεατή κοινωνία υπάρχουν θεσμοί, διακριτές οργανωμένες δομές, διακριτοί ρόλοι, συγκεκριμένα δικαιώματα και υποχρεώσεις, νόμοι (που τηρούνται), τάξη. Η εντροπία στην ιδεατή κοινωνία έχει την ελάχιστη τιμή.


Όσο απομακρυνόμαστε από το ιδεατό, οι θεσμοί και οι δομές εκφυλίζονται ή διαλύονται, οι ρόλοι μπερδεύονται, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις ορίζονται αυθαίρετα από κάθε άτομο χωριστά, οι νόμοι καταστρατηγούνται, η τάξη διασαλεύεται.


Τέτοια διάλυση παρατηρείται σήμερα. Τίποτα όρθιο δεν έχει μείνει, τίποτα που να θυμίζει οργάνωση. Κάθε τάξη που εξυπηρετούσε το σύνολο έχει εγκαταλειφθεί για χάρη της αυθαιρεσίας που εξυπηρετεί το άτομο – και παράγει αταξία. Η εντροπία αυξάνει τάχιστα προς έναν θερμικό θάνατο.


Στη Φυσική αυτή η πορεία δεν αναχαιτίζεται, η διαδικασία είναι μη αντιστρεπτή. Στις κοινωνίες υπάρχει θεωρητικά δυνατότητα αναχαίτισης και αντιστροφής των φαινομένων, αλλά από ένα σημείο και πέρα η αταξία παύει να υπακούει στους νόμους της αιτιώδους προβλεψιμότητας και παραδίνεται στη δυναμική του χάους.


Χαοτικό ονομάζεται ένα σύστημα, όταν η δυνατότητα πρόβλεψης της κατάστασής του είναι περιορισμένη. Ας πούμε, το ηλιακό μας σύστημα, αν το θεωρήσουμε ως έχει, αποκλείοντας την εισβολή αδέσποτων αστέρων ή άλλων σωμάτων, είναι προβλέψιμο. Μπορούμε να προβλέψουμε τη θέση και την ταχύτητα που θα έχουν οι πλανήτες μετά από εκατό, χίλια, οσαδήποτε χρόνια. Αντίθετα ο καιρός είναι φαινόμενο χαοτικό. Προβλέψεις υψηλής αξιοπιστίας μπορούμε να έχουμε για δύο ή τρεις μέρες, μεσαίας για μία εβδομάδα και από κει και πέρα… το χάος. Κανείς δεν μπορεί να πει αν θα βρέχει ή αν θα έχει ήλιο μετά από ένα χρόνο. Ούτε καν μετά από ένα μήνα.


Τώρα, επιστρέφοντας στις κοινωνίες, για να επανέρθει ένα κράτος από το χάος στη στοιχειώδη τάξη, στην προβλεψιμότητα, στην κατάσταση όπου μια ενέργεια έχει αναμενόμενο αποτέλεσμα, απαιτείται τεράστιο έργο.


Το οποίο μας θυμίζει μια άλλη ιδιότητα των άτακτων συστημάτων: τη χαμηλή ικανότητα παραγωγής έργου. Παράδειγμα, ένα σύμπαν με θερμούς αστέρες (δηλαδή με ενέργεια συγκεντρωμένη σε διακριτές δομές) έχει υψηλότερη ικανότητα παραγωγής έργου από ένα σύμπαν με σβηστούς ήλιους (δηλαδή με ενέργεια σκορπισμένη ομοιόμορφα παντού). Λέμε ότι το άτακτο σύστημα έχει ενέργεια «χαμηλότερης ποιότητας».


Συνδυάζοντας όλα αυτά, και πάντα με την επιφύλαξη ότι οι κοινωνίες κρύβουν μέσα τους τη δυναμική της έκπληξης, της ανατροπής, της επανάστασης, καταλήγουμε:


Η κατάσταση της οικονομίας σήμερα είναι σχεδόν χαοτική, δηλαδή σχεδόν ανεξέλεγκτη και απρόβλεπτη. Επίσης, είναι σχεδόν μη αντιστρεπτή. Η ασθενέστατη και ολοένα φθίνουσα δυνατότητα ανάσχεσης και αντιστροφής απαιτεί τιτάνιο έργο, διαρκώς γιγαντούμενο.


Το ερώτημα ανακύπτει αμείλικτο: Ποιος θα αναλάβει αυτό το έργο; Ποιος μπορεί; Ποιος θέλει;


Ρομπέν


Τετάρτη 6 Μαΐου 2009

Διεθνής διασυρμός για τον Ασωπό


Ο κόσμος έχει βουίξει για τον Ασωπό. Η Έριν Μπρόκοβιτς χαρακτήρισε τη μόλυνση του Ασωπού διεθνές περιβαλλοντικό πρόβλημα.

Σε αυτήν την αχαρακτήριστη, την ανεκδιήγητη, την απερίγραπτη χώρα, τίποτα, μα τίποτα δεν μπορεί πια να βρει λύση, ακόμα και όταν όλα τα μάτια του πλανήτη είναι στραμμένα πάνω μας. Και δεν μιλάμε να αλλάξουμε την τροχιά του Δία ή κάτι τέτοιο. Τι το τόσο δυσεπίλυτο και χρονοβόρο διαιωνίζει το πρόβλημα; Αλλά, θα μου πεις, είναι πολλά τα λεφτά, Άρη.

Είμαστε πια το ανέκδοτο της υφηλίου, ο απόλυτος περίγελος. Μα τόσο ξεφτίλες; Τόσο; Λίγη τσίπα, ρε παιδιά, λέγαν οι παλιοί.

Ρομπέν

Κυριακή 3 Μαΐου 2009

Απόπειρα ανατομής εκκωφαντικού αδιεξόδου


Όταν ήμουν παιδί, μπορούσα να περνάω απεριόριστο χρόνο μόνος, βυθισμένος στη σκέψη μου, χωρίς την παραμικρή δυσφορία. Αντιθέτως, μου ήταν ευχάριστο. Θεωρούσα μαγική προοπτική το ενδεχόμενο να ναυαγήσω σε κάποιο ερημονήσι του Ειρηνικού. Είχα ανεξάντλητη ικανότητα ονειροπόλησης, πολλή πίστη και καθόλου φόβο. Τα πήγαινα καλά με τον εαυτό μου.


Σήμερα το ενδεχόμενο να ναυαγήσω σε ερημονήσι με τρομοκρατεί. Επιπλέον, δεν ανέχομαι τον εαυτό μου ως μοναδική φωνή και συντροφιά για περισσότερες από 2-3 μέρες.


Εξάλλου, στα μαγαζιά νυχτερινής διασκέδασης, στις καφετέριες, ακόμα και στα κυλικεία του σύγχρονου Ελλαδιστάν, εφαρμόζεται η αρχή του μέγιστου σαματά. Σε κάθε τοίχο, χαμηλά ή ψηλά, μια ευμεγέθης επίπεδη οθόνη που προβάλλει είτε βίντεο-κλιπ λαϊκού αοιδού είτε ποδοσφαιρικό αγώνα. Η ένταση του ήχου στα ύψη. Στον χώρο πυκνό νέφος από καπνό τσιγάρων. Και οι παρέες φαίνονται να απολαμβάνουν τον βιασμό των αισθήσεων και της αισθητικής.


Αλλά γιατί ξεμάθαμε την ησυχία; Γιατί χρειαζόμαστε τον θόρυβο;


Φαίνεται – και όσα ακολουθούν συνάγονται από προσωπικές εμπειρίες, παρατηρήσεις κι εκτιμήσεις, όχι από μελέτες – ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν αρέσκεται στην αδράνεια. Η φυσική του κατάσταση είναι το “On”, η εργασία, η επεξεργασία, η σκέψη, η φαντασία, η παραγωγή. Όποιος έχει προσπαθήσει να μη σκεφτεί τίποτα για λίγα λεπτά, αντιλαμβάνεται τη δυσκολία του εγχειρήματος.


Όταν ένας άνθρωπος μένει μόνος για ικανό χρονικό διάστημα, χωρίς εξωτερικά ερεθίσματα να απασχολούν το μυαλό του, τότε εκείνο στρέφεται προς τα έσω και, ανάλογα με το τι βρίσκει εκεί, κάνει ένα από τα δύο: είτε επεξεργάζεται ελπίδες και όνειρα είτε φόβους κι ενοχές. Είτε φως είτε σκοτάδι. Είτε ζωή είτε θάνατο.


Το γεγονός ότι δεν αντέχουμε την ησυχία, την απομόνωση, τον γυμνό εαυτό μας, το γεγονός ότι έχουμε ανάγκη την τύρβη, ένα πράγμα μπορεί να σημαίνει:


Είμαστε κοινωνία του φόβου, της ενοχής, των χαμένων ελπίδων, των αγέννητων ονείρων. Άνθρωποι που βιώνουν λιγότερο τη ζωή και περισσότερο τον θάνατο. Ανεπίγνωστα εγκλωβισμένοι σε μοιραίο αδιέξοδο.


«Η μεγάλη μάζα των ανθρώπων ζει σε ήρεμη απελπισία», είχε γράψει στο «Ουόλντεν» (“Walden”) ο Χένρι Ντέιβιντ Θόρω.


Υποθέτω πως, για λόγους ισορροπίας, ο εξωτερικός σαματάς αυξάνει κατά αναλογία προς την εσωτερική ήρεμη απελπισία.


Ρομπέν