Ζωή ιμιτασιόν

Σε δεδομένη στιγμή κάθε άνθρωπος βρίσκεται σε μία από τις τρεις υπαρκτικές καταστάσεις:

1. Νεκρός. Ένας άθεος μπορεί να ορίσει αυτήν την κατάσταση ως μη ύπαρξη. Ένας χριστιανός, ως μεταθανάτια επουράνια ζωή. Ένας ινδουιστής ως μετεμψύχωση και επιστροφή στη Γη, ενδεχομένως με τη μορφή κολεόπτερου (ανάλογα με το κάρμα).

2. Κωματώδης. Διακρίνουμε δύο υποπεριπτώσεις: α) κλινικά κωματώδης και β) τηλεοπτικά κωματώδης, δηλαδή κάποιος που κάθεται αδρανής, απαθής και αστόχαστος και παρακολουθεί τηλεόραση ή τη ζωή του να περνάει.

3. Ενεργός, δραστήριος, στοχαστικός.

Η πρώτη κατάσταση είναι έξω από τον έλεγχό μας. Η δεύτερη δεν είναι υγιής. Η τρίτη έχει, κι αυτή, δύο υποπεριπτώσεις: α) ενεργός στις γνήσιες εκφάνσεις της ζωής ή β) ενεργός στις υποκατάστατες εκφάνσεις.

Παραδείγματα.

Η γνήσια έκφανση της ανάγκης για ένωση δύο ανθρώπων είναι ο έρωτας. Η υποκατάστατη είναι το ακοινωνικό (αποκομμένο από σχέση κοινωνίας) σεξ.

Η γνήσια έκφανση της ανάγκης για κοινωνικότητα, της ανάγκης του ανήκειν, είναι η φιλία· τα γνήσια πεδία πραγμάτωσης της φιλίας είναι η οικογένεια (στενή και ευρύτερη) και η παρέα. Υποκατάστατες εκφάνσεις είναι ο κομματισμός και ο χουλιγκανισμός, με υποκατάστατα πεδία το κόμμα και την κερκίδα.

Η γνήσια έκφανση της ανάγκης για κουβέντα, για επικοινωνία, είναι η συζήτηση περί ιδεών (δηλαδή η φιλοσοφία), η υποκατάστατη είναι η συζήτηση περί γεγονότων και ανθρώπων (δηλαδή το κουτσομπολιό).

Γενικά, η τάση προς δράση είναι τάση υγιής και έμφυτη και κάθε άνθρωπος τη νιώθει, εκτός και αν συστηματικά την έχει απονευρώσει. Εφόσον νιώθει την τάση, επιλέγει αν θα την κάνει πράξη στο πεδίο της γνησιότητας ή στο πεδίο της υποκατάστασης. Επιλέγει, δηλαδή, αν θα ζήσει μια ζωή γνήσια ή μια ζωή ιμιτασιόν. Μια ζωή πλήρη νοήματος ή μια ζωή άνευ νοήματος.

Φαίνεται ότι ο πολύς κόσμος επιλέγει μια ζωή άνευ νοήματος. Μια ζωή αμαρτίας. Το γνήσιο νόημα της λέξης αμαρτία είναι αποτυχία, σφάλμα. Στην αριστοτελική εκδοχή της η λέξη αμαρτία σημαίνει ξαστόχημα κρίσης, ξεστράτισμα της λογικής («Μικρό λεξικό της αρχαίας ελληνικής», Μαρκαντωνάτος, Μοσχόπουλος, Χωραφάς). Δηλαδή ως αμαρτία ορίζεται κάτι λάθος, παράλογο, αναποτελεσματικό. Δεν ξέρω πώς η λέξη έφτασε να ταυτιστεί με την έννοια της παράβασης του ηθικού κανόνος. Υπό το φως τη γνήσιας έννοιας της αμαρτίας μάς έρχεται ίσως πιο στρωτό να κατανοήσουμε πώς και γιατί το ακοινωνικό σεξ, ο κομματισμός, ο χουλιγκανισμός και το κουτσομπολιό μπορούν να θεωρηθούν αμαρτίες: δεν έχουν το ευκταίο αποτέλεσμα.

Η αμαρτία βρίσκει γόνιμο έδαφος στις χαμηλότερες ψυχικές βαθμίδες, στο βασίλειο των ορμέμφυτων. Οι καρποί της είναι βραχύβιοι και περιορισμένης έως ανύπαρκτης χρησιμότητας, φευγαλέες ηδονές, στιγμιαίες εκτονώσεις. Η αμαρτία δε σε αφήνει γεμάτο, χορτάτο, αλλά ανικανοποίητο, πεινασμένο. Η αμαρτία δεν σε ολοκληρώνει, σε κερματίζει.

Αντίθετα, τα γνήσια ενεργήματα (έρωτας, φιλία, φιλοσοφία) δίνουν καρπούς χρήσιμους και διαρκείς, σε γεμίζουν και σε ολοκληρώνουν.

Τότε, γιατί η αμαρτία επικρατεί, ενώ τα γνήσια ενεργήματα σπανίζουν; Αφενός, καθετί γνήσιο κι αληθινό έχει υψηλότερο κόστος. Για να βρεις τον έρωτα, πρέπει να είσαι έτοιμος να περάσεις μοναξιά. Για να χτίσεις τη φιλία, πρέπει να είσαι διατεθειμένος να δώσεις, να προσφέρεις. Για να φιλοσοφήσεις, πρέπει να είσαι αποφασισμένος να μελετήσεις. Εξάλλου τα οφέλη από τα γνήσια ενεργήματα δεν είναι πάντα άμεσα ή θεαματικά. Ο αθλητής δεν κερδίζει την υγεία σε μια ώρα ή σε μια εβδομάδα. Μετά από δεκαετίες αφοσίωσης και ποτάμια ιδρώτα η διαφορά θα γίνει θεαματική: από τη μία ο εύρωστος και καθ’ όλα λειτουργικός ώριμος αθλητής και από την άλλη τα ερείπια της τρίτης ηλικίας. Η αμαρτία, λοιπόν, είναι εύκολη και πληρώνει τοις μετρητοίς. Ενώ η οδός του ωραίου και του μεγάλου είναι ανηφορική και πληρώνει με δόσεις.

Αφετέρου, η αμαρτία δημιουργεί κατανάλωση. Ο χωροχρονικά εντοπισμένος χαρακτήρας της (μπορεί να συντελεστεί εδώ και τώρα) την καθιστά εμπορεύσιμη. Κανένας δεν μπορεί να σου πουλήσει αγάπη, φιλία ή φιλοσοφία. Ενώ το σεξ, ο κομματισμός, ο φιλαθλητισμός και το κουτσομπολιό κάνουν τεράστιους τζίρους. Κατά συνέπεια, οι μηχανισμοί προβολής (βλέπε ΜΜΕ) πλασάρουν μανικά την αμαρτία και αποσιωπούν καθετί γνήσιο, καθετί που έχει τη δυναμική να υφαρπάξει τον άνθρωπο από την άσκοπη περιδίνηση και να τον παραπέμψει σε έναν τρόπο που παράγει αποτελέσματα. Πειθήνια οι μάζες υιοθετούν ό,τι προβάλλεται.

Είναι σημαντικό να γίνει σαφής η διάκριση (και ας επαναλαμβάνομαι εν μέρει): η αμαρτία (ο άστοχος, αναποτελεσματικός τρόπος βίου) χαρακτηρίζεται βαριά, δαιμονική, θανάσιμη, όχι γιατί παραβαίνει ηθικούς κανόνες, έρχεται αντιμέτωπη με κοινωνικές προκαταλήψεις ή σοκάρει τους άκριτους και τους φαρισαίους. Αλλά επειδή κατασπαταλάει, άρα στερεί από τον άνθρωπο, ό,τι πολυτιμότερο αυτός έχει, τον χρόνο του. Δηλαδή, ουσιαστικά, την ίδια του τη ζωή.

Ρομπέν