Κυριακή 5 Απριλίου 2009

Περί συμφέροντος


"Πάντα μοι έξεστιν, αλλ' ου πάντα συμφέρει."
Όλα έχω εξουσία να τα πράττω, δεν συμφέρουν όμως όλα.
(Α΄ Προς Κορινθίους, Κεφ. στ΄, στιχ. 12)

Ο απόστολος Παύλος προτείνει εδώ το συμφέρον ως οδηγό των πράξεων. Αυτό εκ πρώτης ξενίζει. Γιατί ο απόστολος της αγάπης μιλάει για συμφέρον; Μοιάζει η γλώσσα του γλώσσα εμπόρου, τραπεζίτη.

Η αλήθεια είναι ότι όλοι κάτι επιδιώκουμε σε αυτή τη ζωή. Άλλος τα φράγκα, άλλος τη βασιλεία των ουρανών. Με αυτή την ευρεία έννοια, όλοι το συμφέρον μας κυνηγάμε.

Η διαφορά έγκειται στο αντικείμενο του πόθου: το περιεχόμενο που δίνει καθένας στη λέξη συμφέρον. Σύμφωνα με αυτό το περιεχόμενο διαμορφώνονται τα πρόσωπα και οι κοινωνίες.

Ο Χρήστος Γιανναράς ορίζει θεμελιώδη διαφορά τρόπου του βίου και, συνάμα, κριτήριο διάκρισης ποιοτήτων: από τη μια μεριά η ζωή ως σχέση και από την άλλη μεριά η ζωή ως ιδιοτέλεια. Παρεμπιπτόντως, το δίπολο σχέση-ιδιοτέλεια δεν είναι άλλο από το αρχαιοελληνικό πολίτης-ιδιώτης επενδυμένο με νήματα μεταφυσικής σημαντικής.

Αν το κίνητρο είναι η έκσταση της σχέσης, δηλαδή η αγάπη, ο έρως για την ετερότητα, τότε το πρόσωπο κινείται προς την ελευθερία και η κοινωνία γίνεται όντως κοινωνία, δηλαδή ένα σύνολο μετεχόντων σε κοινό και κοινωφελές άθλημα. Το συμφέρον του ενός γίνεται συμφέρον όλων.

Αν, αντίθετα, το κίνητρο είναι η ιδιοτέλεια, δηλαδή η επιδίωξη πλούτου, ηδονής και αυτοβεβαίωσης, τότε το πρόσωπο κινείται προς την απομόνωση και τη δουλεία και η κοινωνία είναι μόνο κατ’ όνομα κοινωνία, ενώ κατ’ ουσία ακοινωνησία, καταδικασμένη σε μαρασμό και διάλυση. Το συμφέρον του ενός γίνεται συμφέρον κανενός.

Καθένας έχει την εξουσία, λέει ο Παύλος, να πράττει όπως γουστάρει, και κανείς δεν θα τον εμποδίσει να επιλέξει την ιδιοτέλεια, αντί για τη σχέση. Μα, ας έχει υπόψη, συμπληρώνει ο απόστολος, ότι μια τέτοια επιλογή δεν τον συμφέρει. Δεν τον συμφέρει με μια βαθειά υπαρξιακή έννοια όχι με μια ρηχή χρηματοοικονομική-ματεριαλιστική.

Δεν είμαι θεολόγος ούτε επαρκώς διαβασμένος, αλλά μου φαίνεται ότι έτσι έχουν τα πράγματα. Πολύ πιθανό να κάνω λάθος.

Ρομπέν


ΥΓ: Προφανώς έχω κατακλέψει από τον Γιανναρά ιδέες και λέξεις.

2 σχόλια:

Finn είπε...

Ο υπαρξισμός καθιστά το σύνολο ένα άθροισμα ιδιαίτερων (ιδιοτελών) μερών. Έτσι, η κοινωνία προάγεται από την κατά κεφαλήν μας πρόοδο (ή καλλιέργεια, όπως λέει ο Γιανναράς). Αντίθετα, το σύνολο υπεράνω του ατόμου, η ιδιοτέλεια ή το συμφέρον του συνόλου που επικαθορίζεται από το αιώνιο ιδεατό, δομείται στα θεμέλια του προτύπου του καλού καγαθού, του κοινώς συμφωνημένου. Πώς να συμφωνήσουμε, όμως, σήμερα να είμαστε πολίτες κοινωνοί, όταν (όπως αλλού λέγαμε) δεν υπάρχει κοινή λέξη για να μοιραστούμε συμφωνώντας ως προς το σημαινόμενο; Αυτή η δημοκρατία έχει παρανοηθεί ως συνονθύλευμα ατομικών (νομίμων και ανόμων) δικαιωμάτων. Η ατομικοκρατία δεν οδηγεί σε διάλογο, είναι ακοινώνητη. Συμφέρον είναι ό,τι προάγει την ατομική επιβίωση. Ακόμη και η κατά κεφαλήν καλλιέργεια είναι προσωπικό κατόρθωμα (επίσης δάνειο από τον Γιανναρά) με ατομικό κόστος, ενώ η εισφορά στο σύνολο είναι μηδαμινή όταν αυτοί που μεριμνούν γι' αυτήν είναι λίγοι και ελάχιστοι.

Ρομπέν είπε...

Στη σημερινή του επιφυλλίδα ο δάσκαλος γράφει ότι "ο Ελληνισμός (ως εκφραστής του τρόπου της κοινωνίας, της μετοχής) έχει ιστορικά τελειώσει". Τίποτε γύρω μου δεν βλέπω που να μου δίνει το δικαίωμα να αμφιβάλλω - όσο και αν το θέλω.