Το νέφος του κενού

.
Σε τηλεοπτική εκπομπή, σήμερα το μεσημέρι, πολυβραβευμένη παρουσιάστρια, χιλιοεκθειασμένη και ως «πανέξυπνη», άκουγε με σοβαρότητα τις προβλέψεις της αστρολόγου της εκπομπής περί του τι μας περιμένει μέσα στο 2010 ανάλογα με το ζώδιό μας – και εξίσου σοβαρά έθετε ερωτήματα και έκανε διάλογο με την «επιστήμονα». Αυτό διήρκεσε ώρα πολλή, ίσως και μία. Το γεγονός θα ήταν απερίγραπτα κωμικό, αν δεν ήταν γνησίως τραγικό.

Μαθαίνουμε πως η διάταξη των πλανητών στον ουρανό επηρεάζει (γεννά;) τη διάθεση και τη συμπεριφορά των ατόμων. Έτσι, αν οι πλανήτες είναι σε διάταξη «κουβά», δηλαδή όλοι οι πλανήτες σε ένα ημισφαίριο του ουρανού εκτός από έναν, που είναι στο άλλο, τότε είσαι ή κάνεις κάτι διαφορετικό από αυτό που θα ήσουν ή θα έκανες αν οι πλανήτες ήταν σε διάταξη «τραμπάλα». Τέτοια μας λέει η «επιστήμη» της αστρολογίας.

Δηλαδή, το μαύρο μας το χάλι. Η μωρία, που επί αιώνες απλωνόταν σαν παραφυσικό ζυμάρι πάνω στην επιφάνεια του πλανήτη, δέχτηκε το εμπύρευμα της επανάστασης της πληροφορίας (τηλεόραση, ραδιόφωνο, ίντερνετ) και εξερράγη με απίστευτη βιαιότητα, για να φτάσει ως τ’ άστρα. Η μωρία απέκτησε ταχύτητα διαφυγής: δεν συγκρατιέται πια με κανέναν τρόπο. Το συμπέρασμα αυτό είναι πιο επιστημονικό από όλους τους τόμους αστρολογίας που έχουν γραφτεί ποτέ.

Κατ’ αρχάς να ξεκαθαρίσουμε ότι η αστρολογία ΔΕΝ είναι επιστήμη. Τέλος. Καθένας έχει το δικαίωμα να πιστεύει το αντίθετο, όπως έχει και το δικαίωμα να πιστεύει στον Αη Βασίλη και στον Μπάτμαν. Δημοκρατία έχουμε. Ευχόμαστε περαστικά.

Δεν επιτρέπεται να βαπτίζεται επιστήμη η κάθε πλάνη, η κάθε ασυνάρτητη μπουρδολογία. Το γιατί αυτό συμβαίνει, και μάλιστα με κόστος οικονομικό και κοινωνικό, και μάλιστα ατιμώρητα, είναι μια άλλη συζήτηση – πολύ ενδιαφέρουσα, μα άλλη. Χωρίς να επιχειρώ πλήρη ορισμό της επιστήμης, εντοπίζω δύο πυλώνες του εννοιολογικού περιεχομένου της λέξης: 1. Η επιστήμη πατά σε νόμους στέρεους, ανά πάσα στιγμή επαληθεύσιμους. 2. Η επιστήμη έχει ως βασικό εργαλείο επαλήθευσης το πείραμα.

Πώς ανταποκρίνεται η αστρολογία σε έναν τέτοιο (έστω μη πλήρη) ορισμό; Σε ποιους νόμους πατάει; Αντέχουν οι ισχυρισμοί της στον έλεγχο του πειράματος;

Για παράδειγμα, με βάση ποιους νόμους, ποια Φυσική, είναι δυνατόν ο ανάδρομος Ερμής ή το φαινόμενο του «κουβά» να επηρεάζουν τις ζωές μας; Οι αστρολόγοι τσαμπουνάνε παπαριές περί «δυνάμεων» και «ενεργειών». Αλλά στη Φυσική τα είδη των δυνάμεων και των ενεργειών είναι συγκεκριμένα, και με πολύ απλά Μαθηματικά αποδεικνύεται πως όλοι οι πλανήτες μαζί, με το σύνολο των δυνάμεων που ασκούν και της ενέργειας (φυσικής, δηλαδή ηλεκτρομαγνητικής) που εκπέμπουν έχουν μια συνισταμένη επίδραση σε έναν κάτοικο της Γης όχι μεγαλύτερη από κείνη ενός επίγειου αντικειμένου που περνάει από δίπλα του, ας πούμε ενός λεωφορείου. Τι σημαίνει αυτό; Μα είναι προφανές: οφείλουμε να συμπεριλάβουμε και τις στάσεις των λεωφορείων στην εξίσωση που καθορίζει το μέλλον μας. Διότι, άλλο είναι το κάρμα αν περιμένεις ένα μίνι-μπας στο κέντρο και άλλο αν έχεις να αντιμετωπίσεις θηριώδη λεωφορεία με φυσούνα κάπου στα προάστια. Διότι η φυσούνα δεν είναι απλό και αμελητέο πράμα. Δίνει έναν επιπλέον βαθμό ελευθερίας στο λεωφορείο, προκαλώντας αποσταθεροποίηση της κινητικής ενέργειας του οχήματος, ένεκα της μετατροπής της σε δυναμική ενέργεια ελατηρίου και τανάπαλι, ενώ πλέον στο σύστημα εμπλέκονται και δυνάμεις ελατηρίου, διαρκώς αλλά όχι περιοδικώς αυξομειούμενες, με αποτέλεσμα το νέο και πολύ πιο δυναμικό και απρόβλεπτο αυτό σύνολο δυνάμεων και ενεργειών να επιδρά με ασυγκρίτως μεγαλύτερη σφοδρότητα στο ψυχοκινητικό ρευστό του υποκειμένου, δηλαδή του ανυποψίαστου κακομοίρη που περιμένει στη στάση για να πάει στη δουλειά του. Επιστημονικά μιλώντας. Και δεν έθιξα καν το φενγκ-σουί της στάσης.

Η αλήθεια είναι ότι η αστρολογία δεν πατάει σε κανέναν φυσικό νόμο. Αν αυτοσυστηνόταν ως μεταφυσική πραγματικότητα, θα την εξετάζαμε με άλλους όρους. Δεν λέω ότι θα μας έπειθε, λέω ότι θα την εξετάζαμε με άλλους όρους. Αλλά δεν έχει καν την ευφυΐα να κάνει αυτήν την επιλογή. Αυτοσυστήνεται ως φυσική πραγματικότητα: αντλεί υπόσταση από τους πλανήτες, τις θέσεις και τις κινήσεις τους.

Όσο για το δεύτερο ερώτημα (Αντέχουν οι ισχυρισμοί της στον έλεγχο του πειράματος;), εδώ πρέπει να ομολογήσουμε ότι αδικήσαμε την αστρολογία: στην πραγματικότητα έχει κάποια σχέση με επιστήμη, με συγκεκριμένη επιστήμη, αυτήν της στατιστικής. Είναι καταφανέστατο ότι η αστρολογία δεν είναι σε θέση να κάνει με συνέπεια προβλέψεις ούτε για το σύνολο ούτε για το άτομο. Δηλαδή, αν βγει σήμερα κάποιος αστρολόγος και πει ότι αύριο, Δευτέρα, τα «λιονταράκια» θα γριπωθούν, δεν σημαίνει πως αύριο όλοι οι άνθρωποι που έχουν γεννηθεί μεταξύ 23 Ιουλίου και 23 Αυγούστου θα κολλήσουν γρίπη. Κάποιοι, βέβαια, ενδέχεται να γριπωθούν, οπότε γι’ αυτούς η πρόβλεψη θα επαληθευτεί. Αύριο. Θα επαληθευτεί, όμως, και η πρόβλεψη της επόμενης Κυριακής; Της μεθεπόμενης; Πόσες Κυριακές;

Αν η αστρολογική πρόβλεψη δεν ισχύει ούτε για το σύνολο ούτε (με συνέπεια) για το άτομο, τότε τι είδους ισχύ έχει; Απάντηση: έχει περιστατική (δηλαδή όχι συστηματική) ισχύ για τυχαίο στατιστικό δείγμα πληθυσμού. Κοντολογίς, το τέχνασμα της αστρολογίας εδράζεται σε δύο αξιώματα: 1. Η ανθρώπινη μωρία είναι ουρανομήκης. 2. Αν κάνεις μια υπόθεση (έστω απίθανη) που αφορά ικανό αριθμό υποκειμένων (εκατομμύρια ανθρώπους), είναι πρακτικά βέβαιο ότι για κάποια υποκείμενα η υπόθεση θα ισχύσει (το βεβαιώνει η στατιστική). Στη σκηνή μπαίνει τώρα η παντελής έλλειψη κριτικής σκέψης και επιστημονικού γραμματισμού (μωρία, για συντομία) των υποκειμένων. Σκέφτεται (;) το υποκείμενο που γριπώθηκε: «Για δες! Το είπε και ο αστρολόγος χτες. Άρα, κάτι υπάρχει. Θα ενημερώσω όλους τους φίλους μου. Κάτι κοσμογονικό συνέβη εδώ.» Και ενώ όσοι δεν ασχολούνται με την αστρολογία ή ασχολούνται αλλά δεν γριπώθηκαν σιωπούνε, αφού το μη γεγονός δεν είναι γεγονός, εκείνοι που γριπώθηκαν (το οποίο είναι γεγονός) διατυμπανίζουν την «επιτυχία» της αστρολογικής πρόβλεψης. Με έναν τέτοιο τρόπο, ενδεχομένως, συσσωρεύονται στο ατομικό και στο συλλογικό ασυνείδητο περιπτώσεις, «αληθινά περιστατικά», «πραγματικότητες», που επιβεβαιώνουν την «ισχύ» της ψευδοεπιστήμης.

Η έκταση του φαινομένου της αστρολογίας δεν μας επιτρέπει να το παίρνουμε αψήφιστα. Όταν λέμε έκταση, εννοούμε το σύνολο του τηλεοπτικού χρόνου και του έντυπου χώρου που της αφιερώνεται, τον τζίρο που κάνει και το ποσοστό των πολιτών που πέφτουν θύματα της εξαπάτησης. Γιατί αυτό είναι η αστρολογία: μια αισχρή κι απροκάλυπτη απάτη. Ένα χυδαίο παπατζιλίκι που αλιεύει θύματα από τη δεξαμενή των μικρονοϊκών και των αμόρφωτων.

Δεν έχουμε την πολυτέλεια να παίρνουμε αψήφιστα τον νέο-σκοταδισμό, τον νέο μεσαίωνα, που σαν νέφος μελανό εκχύνεται από τις πύλες της αστρολογίας, της μαγείας, των μένταλιστ, των παραφυσικών παραληρημάτων και του νεοταξικού συγκρητισμού («τα πάντα όλα») και θολώνει το πνεύμα.

Η οικονομική κατάρρευση και η κοινωνική διάλυση που εσχάτως με αγωνία παρατηρούνται δεν είναι παρά συμπτώματα ενός γενικευμένου κενού ύπαρξης, μιας παντοκρατορίας του ανυπόστατου. Το κενό γεννάται και τρέφεται από το ψέμα. Συχνά «αθώο» και ευπαρουσίαστο. Σαν τις παρουσιάστριες ανάλαφρων «ψυχαγωγικών» εκπομπών.

Ρομπέν