Κυριακή 26 Οκτωβρίου 2008

Θεωρίες Συνομωσίας

Τι χωρίζει μια θεωρία συνομωσίας από μια ευρέως αποδεκτή άποψη; Άλλοτε η αλήθεια. Και άλλοτε απλά και μόνο ένα διάστημα χρόνου.

Την εποχή που ήμουν παιδί ο πατέρας μου είχε μια εμμονή με τους Αμερικάνους. Καθετί το απέδιδε σε δική τους μηχανορραφία. Αν χαλούσε η βρύση του μπάνιου ή αν βρίσκαμε το αυτοκίνητο γεμάτο κουτσουλιές, ήταν βέβαιο ότι κάτι είχαν σκαρώσει πάλι οι Αμερικάνοι.

Επιπλέον, στο γυμνάσιο είχα έναν φιλόλογο, τον Γ.Κ., ο οποίος δε χόρταινε να στηλιτεύει τη διαρκή αλυτρωτική προπαγάνδα των Σκοπίων και επισφράγιζε κάθε πατριωτική του έξαρση με την πάγια επωδό: «Όλα θα μας τα πάρουνε, βρε, όλα!» Εννοούσε τα εδάφη. Και δεν εννοούσε μόνο τους Σκοπιανούς, αλλά και άλλους επίβουλους γείτονες (και μη).

Θυμάμαι ότι θεωρούσα τον πατέρα μου «κολλημένο» και τον φιλόλογό μου γραφικό. Με σημερινούς όρους, ήταν και οι δύο κλασικές περιπτώσεις συνομωσιολόγου. Η επίδρασή τους πάνω μου; Ο Γ.Κ. με άφηνε αδιάφορο, ενώ ο πατέρας μου κατάφερε να με κάνει να αντιδρώ στις απόψεις του τόσο πολύ, ώστε έπιασα το άλλο άκρο: αν για τον πατέρα μου οι Αμερικάνοι ήταν ένοχοι περίπου για τα πάντα, για μένα ήταν ένοχοι περίπου για τίποτα.

Από τότε έχει παρέλθει μια εικοσαετία. Αρκετά ενδιαφέροντα γεγονότα μεσολάβησαν. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Δύο πόλεμοι στον Περσικό Κόλπο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση. Το μακελειό της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Και, σε εξέλιξη ακόμα, μια παγκόσμια οικονομική κρίση ίσως άνευ προηγουμένου. Ο κόσμος έχει αλλάξει. Έχω αλλάξει κι εγώ. Δεν πιστεύω πια ότι οι Αμερικάνοι δεν είναι ένοχοι για τίποτα. Κάθε άλλο.

Ακόμα κι ο Γ.Κ. φαίνεται πολύ πιο αληθινός τώρα. Με τη μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη να έχει τη δική της ατζέντα, με φιλοβουλγαρικούς και φιλοσκοπιανούς πληθυσμούς κατά μήκος των βόρειων-βορειοδυτικών συνόρων, με κάνα εκατομμύριο Αλβανούς διάσπαρτους ανά την επικράτεια και με τους Σκοπιανούς να τραβάνε στα άκρα το παραμύθι τους και να βρίσκουν πρόθυμους ακροατές, η εθνική μας κυριαρχία δεν μοιάζει απρόσβλητα θωρακισμένη.

Το εγχειρίδιο του καλού συνομωσιολόγου προτείνει την εξής μέθοδο αναζήτησης της αλήθειας: παίρνεις μια παραδεγμένη βεβαιότητα, την μετασχηματίζεις σε ερώτημα και δίνεις μια τεκμηριωμένη απάντηση. Τέτοια ερωτήματα (αναιρεμένες βεβαιότητες), είναι, για παράδειγμα:

  • Ποιος σκότωσε τον JFK;
  • Έχει πατήσει ο άνθρωπος στη Σελήνη;
  • Ποιος κρύβεται πίσω από την 9/11;
  • Ζει ο Έλβις;

Η εν γένει δύναμη μιας θεωρίας συνομωσίας είναι ότι μπορεί να βγάλει στη φόρα μια καλά κρυμμένη αλήθεια. Το τρωτό της σημείο (ως προς την προοπτική αποδοχής της) είναι ότι τσουβαλιάζεται μαζί με εκατοντάδες άλλες που είναι φούμαρα. Πέφτει θύμα της κλαδικής απαξίωσης, με αποτέλεσμα η όποια αλήθεια της να χλευάζεται και να περιθωριοποιείται.

Ας εξετάσουμε τον γνωστό μύθο με τον βοσκό που φώναζε «Λύκος!». Ας υποθέσουμε ότι ο βοσκός δεν το ’κανε για πλάκα, αλλά επειδή ήταν δεινός μελετητής της μεταναστευτικής πολιτικής των λύκων και ακράδαντα πεπεισμένος ότι μια αγέλη πρόκειται σύντομα να πλησιάσει στο χωριό. Πάνω στο άγχος του έχει κάθε τόσο οπτασίες και συναγείρει χωρίς λόγο τους συγχωριανούς του. Το σημαντικό δίδαγμα αυτής της ιστορίας είναι το εξής: το γεγονός ότι οι συναγερμοί είναι παραπλανητικοί (διότι ο βοσκός είναι είτε πλακατζής είτε συνομωσιολόγος) δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν λύκοι.

Λύκοι υπάρχουν. Το πότε θα εμφανιστούν ή το τι είδους προβιές φοράνε σε κάθε περίπτωση, αυτό είναι ένα πρόβλημα για δυνατούς λύτες. Τους λύκους τους βολεύουν οι παραπλανητικοί συναγερμοί. Όσο πιο συχνοί οι παραπλανητικοί συναγερμοί, τόσο πιο πολύ εφησυχάζουν οι χωριανοί και τόσο πιο δύσπιστοι γίνονται απέναντι σε κάθε νέο συναγερμό.

Βέβαια, δεν προτείνεται η ευπιστία ως λύση. Αλλά μεταξύ της άκριτης ευπιστίας και της εφησυχασμένης δυσπιστίας υπάρχει η στάση της κριτικής εκτίμησης κάθε κατάστασης με το μυαλό ανοιχτό σε όλα τα ενδεχόμενα, χωρίς προκαταλήψεις και προϊδεασμούς. Μια καλή μέθοδος εκτίμησης μιας κατάστασης είναι η διατύπωση κρίσιμων ερωτημάτων.

Βρισκόμαστε, λοιπόν, εν μέσω μιας παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής και χρηματιστηριακής κρίσης, που λέγεται ότι θα οδηγήσει σε παγκόσμια οικονομική ύφεση. Στο πλαίσιο αυτό γίνονται κινήσεις που δεν θα πρέπει να διαφεύγουν της προσοχής μας (λεπτομέρειες εδώ):

  • 4 τρισεκατομμύρια δολάρια έχουν πάρει την άγουσα από τις κυβερνήσεις (δηλαδή από τους λαούς) προς τις τράπεζες και τις επιχειρήσεις.
  • Συνδιασκέπτονται στο Πεκίνο οι ηγέτες των χωρών της ΕΕ και της Ασίας.
  • Επίκειται (15 Νοεμβρίου) Σύνοδος Κορυφής των χωρών της ομάδας G-20 στην Ουάσινγκτον.
  • Ο Τζορτζ Μπους δηλώνει: «Η συμφωνία των ηγετών όλου του κόσμου για τις μεταρρυθμίσεις των οικονομικών ρυθμιστικών αρχών και θεσμών θα είναι ένα ουσιαστικό βήμα στην αποφυγή μιας ακόμα καταστροφής.»

Αμέσως εγείρονται μερικά κρίσιμα ερωτήματα:

  • Ποιοι ευθύνονται γι’ αυτό το μπάχαλο;
  • Ποιοι και τι έχουν να κερδίσουν από τις κινήσεις που γίνονται για να διευθετηθεί το μπάχαλο;
  • Με ποιο τρόπο θα αποφύγουν οι λαοί πιθανές τυραννικού τύπου αυθαιρεσίες στις οποίες μπορεί να διολισθήσουν οι παγκόσμιες εξουσίες που τείνουν να σχηματιστούν;
  • Πώς είναι δυνατόν να βγει σε καλό μας κάτι που σκέφτεται, σχεδιάζει, υλοποιεί ή έστω απλά προπαγανδίζει ο Τζορτζ Ντάμπλγιου Μπους; Υπάρχει έστω και ένα τέτοιο ιστορικό προηγούμενο;

Και μια τελευταία παρατήρηση: η μεγαλύτερη οικονομική κρίση του 20ου αιώνα, αυτή που ξεκίνησε με το κραχ του χρηματιστηρίου της Γουόλ Στριτ το 1929, δεν εκτονώθηκε παρά με έναν παγκόσμιο πόλεμο δέκα χρόνια αργότερα. Τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο ακολούθησαν η ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών (1945), της Παγκόσμιας Τράπεζας (1945), του NATO (1949) και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (1951 – η ΕΚΑΧ ήταν ο πρόδρομος της ΕΟΚ). Παράλληλα εκπονήθηκε και υλοποιήθηκε (1948-1951) το σχέδιο Μάρσαλ (λεπτομέρειες εδώ), το γνωστό πρόγραμμα παροχής οικονομικής βοήθειας από τις ΗΠΑ προς τις πληγείσες οικονομικά (από τον πόλεμο) χώρες της Ευρώπης. Το πρόσχημα για όλες αυτές τις κινήσεις ήταν το ιδανικό της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας μεταξύ των εθνών. Αλλά ποιος πιστεύει πια σε αγαθές προθέσεις; Εξάλλου, ποιος προσφέρει χωρίς αντάλλαγμα πακτωλούς χρημάτων; (Πάνω από 10 δις δολάρια του 1948 χορηγήθηκαν με το σχέδιο Μάρσαλ.) Στο παρασκήνιο υπήρχε ένα καλά οργανωμένο σχέδιο που αποσκοπούσε στον έλεγχο των εθνών. Κι αυτό δεν είναι θεωρία συνομωσίας. Απόδειξη: όλα ή σχεδόν όλα τα έθνη σήμερα έχουν απολέσει σημαντικό μέρος της εθνικής τους κυριαρχίας, αφενός επειδή είναι κάργα δανεισμένα και αφετέρου χάριν της συμμετοχής τους σε ευρύτερους σχηματισμούς ή διεθνείς οργανισμούς. Δανεισμός σημαίνει έλεγχος, ενώ ο συνεταιρισμός με ισχυρότερους εκφυλίζεται σε υποτέλεια των ασθενέστερων. Ουσιαστικά, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, μιλάμε για υποδούλωση.

Θα επαναληφθεί η ιστορία; Τι μας περιμένει; Παγκόσμιος πόλεμος, νέοι μηχανισμοί ελέγχου, απολυταρχία; Δεν το γνωρίζω. Μα όλα δείχνουν ότι είχα σε κάποιο βαθμό αδικήσει τους δύο πρώτους συνομωσιολόγους που γνώρισα. Συγνώμη, πατέρα. Συγνώμη, Γ.Κ.

Ρομπέν


ΥΓ: Το παρακάτω αφιερώνεται εξαιρετικά στον Little John:




6 σχόλια:

tassos είπε...

Εγώ νομίζω ότι οι θεωρίες συνομωσίας είναι συνήθως δικαιολογίες για να μην αντιμετωπίσουμε δικές μας ευθύνες. Άλλες φορές είναι απλά φολκλορικά στοιχεία. Ακόμα και όταν βασίζονται σε ψήγματα πραγματικότητας καταφέρνουν και στρέφουν την ενέργεια της αντίδρασης στο λάθος μέρος.

Για τους φανς προτείνω το Zeitgeist - The Movie, από το Google Video. Πρόκειται για τη μητέρα όλων των συνομωσιών όπου ο Χριστιανισμός, η κυβέρνηση των ΗΠΑ και οι μεγάλοι τραπεζίτες έχουν συνομωτήσει να μας ταϊζουν κουτόχορτο -- ή κάτι τέτοιο.

Χωρίς να είμαι φανατικός οπαδός της θρησκείας, βρήκα το πρώτο μέρος περίπου γελοίο οπότε ακόμη δεν έχω εντρυφήσει στα επόμενα δυο.

Ανώνυμος είπε...

Ποιες ακριβώς είναι οι δικές μας ευθύνες; Να δουλεύουμε στις πυραμίδες του Φαραώ όλη μέρα, να πληρώνουμε τους φόρους μας, να κάνουμε τα εμβόλιά μας, να τρώμε μεταλλαγμένα, να πίνουμε το βρωμόνερο και να βλέπουμε στην τηλεόραση τα graphics αεροπλάνα να πέφτουν πάνω στους πύργους, κι αμέσως μετά American Idol, Sex and the City.

Υ.Γ. Όσοι δούνε το Zeitgeist, ας δούνε και το anti-Zeigeist που εξηγεί πώς μπορείς να παραπλανήσεις τους ανθρώπους φωνάζοντας "Λύκος, λύκος" μέχρις ότου κανένας πια να μη σε πιστεύει. Και τότε έρχεται ο λύκος... ντυμένος πάντα αρνάκι.

tassos είπε...

Μισοπαρεξήγησις, κυρίως από δική μου υπαιτιότητα: στην πρώτη παράγραφο αναφερόμουν στις συλλογικές θεωρίες συνομωσίας που κατατρύχουν κυρίως τους Έλληνες.

Στις άλλες δυο, δεδομένης της υφής του Zeitgeist, το θέμα γίνεται πιο προσωπικό αλλά η αναφορά μου στην ταινία ήταν περισσότερο tongue-in-cheek.

Χωρίς να παραγνωρίζω ότι όλα αυτά που λες μέχρι το βρωμόνερο είναι αληθινά, δε νομίζω ότι χρειάζεται να εφεύρουμε περίπλοκες θεωρίες συνωμοσίας για να τα εξηγήσουμε.

Όσο για τα "graphics αεροπλάνα"... no comment!

Ανώνυμος είπε...

Έχουμε «φιλοβουλγαρικούς και φιλοσκοπιανούς πληθυσμούς κατά μήκος των βόρειων-βορειοδυτικών συνόρων» του Sherwood? Με πιάνεις αδιάβαστο, πρώτη φορά το ακούω!
Να σημειώσω και την περίπτωση ο βοσκός να μην είναι ούτε πλακατζής ούτε συνομωσιολόγος. Αλλά συνομώτης! Η τέλεια θεωρία συνομωσίας!!! Να σπέρνει το φόβο και να το παίζει σωτήρας.
Κάτι μου θυμίζει αυτό! Όχι τον πλανητάρχη, αλλά τον θλιβερό τύπο στο anti-Zeigeist. Καλά το ξεκινάει, αλλά γρήγορα το θρησκευτικό συναίσθημα ξεχειλίζει και τον προδίδει.
Επί του προκειμένου: «οι θεωρίες συνομωσίας είναι συνήθως δικαιολογίες» και δαιμονοποιήσεις, θα προσέθετα. Πολλές φορές τα πράγματα είναι απλά, αλλά αδυνατούμε να δούμε όλη την εικόνα. Γιατί η πληροφόρησή μας είναι επιφανειακή, αποσπασματική ή ατελής και κατά πόσο είναι αντικειμενική δεν είναι του παρόντος. Άλλωστε οι ιστορικοί αντάρτες θα γίνουν?(Όχι πως δεν τους χρειαζόμαστε στο Sherwood!)Τότε, λοιπόν, μια θεωρία συνομωσίας κάνει την κοσμοθεωρία μας να δουλεύει.
Η πλεονεξία (ανθρώπινη αδυναμία) θεωρείται δεδομένη και το σύστημα είχε ένα bug στον έλεγχο. Τώρα που βουλιάζουμε όλοι μαζί ελέω αυτορύθμισης, γιατί να μην πάρουμε μέτρα όλοι μαζί? Ρευστό κυλάει προς τις τράπεζες (τις οποίες ουδείς ακουμπάει), όλο και κάποιοι θα επωφεληθούν (ανθρώπινη αδυναμία). Και ξεκαθαρίσματα θα γίνουν. Ο βλάκας, τέλος, είναι ουραγός στην προσπάθεια, δεν προλαβαίνει. Απολύεται!
Ζήτησαν οικονομική ενίσχυση από την Κίνα και πετροδολάρια από τους Άραβες. Μια μεγάλη αμερικάνικη τράπεζα διασώθηκε από ασιατικά κεφάλαια. Απειλείται η υπερχρεωμένη αμερικάνικη εθνική κυριαρχία? Ίσως η οικονομική πρωτοκαθεδρία. Στη σύγχρονη εποχή μάλλον ισχύει περισσότερο ο νόμος του χρήματος από το νόμο του ισχυρού και το κεφάλαιο έχει εν πολλοίς ανεξαρτητοποιηθεί από το κράτος.
Και οι συναιτερισμοί αναπόφευκτοι. Καθένας, ωστόσο, προασπίζεται τα «ζωτικά» του συμφέροντα. Η διπλωματία είναι κυνική. This is the name of the game!
Είναι, λένε, η πρώτη παγκόσμια κρίση και γέννησε την ανάγκη για παγκόσμια συνεννόηση. «χωρίς προκαταλήψεις και προϊδεασμούς» την έχουμε ανάγκη αυτή τη συνεννόηση για τις κρίσεις που θα έλθουν, όπως αυτή από την καταστροφή του περιβάλλοντος
Υ.Γ.1 Στο Sherwood δεν έχουμε προβλήματα ρευστότητας, αφού απαλλοτριώνουμε τον πλούτο του Σερίφη και προχωρούμε άμεσα στην αναδιανομή του ενισχύοντας την καταναλωτική δυναμη του λαού
Υ.Γ.2 Ευχαριστώ για την αφιέρωση.

tassos είπε...

Για φιλοβουλγαρικούς δεν ξέρω. Για φιλοσκοπιανούς είμαι σίγουρος.

Στους νομούς Πέλλης, Φλωρίνης και Καστοριάς υπάρχει σημαντική (ίσως πολλές δεκάδες χιλιάδες) μειονότητα που μιλά μακεντόνσκι, οι λεγόμενοι (από τους μη δίγλωσσους Έλληνες) και "ντόπιοι".

Δεν ξέρω ποιο είναι το εθνικό φρόνημα των "ντόπιων". Μπορεί να είναι φιλοσκοπιανό, μπορεί ελληνικό, μπορεί αδιάφορο.

Το ζήτημα των μειονοτήτων στα σύνορα είναι ένα δύσκολο πρόβλημα για όλα τα κράτη. Τα περισσότερα, όπως και η χώρα μας, προσπαθούν να το αρνηθούν χώνοντάς το κάτω από το χαλί και χρησιμοποιώντας υπόγειες τακτικές διαχωρισμού, περιθωριοποίησης, κλπ. Κάποια με δυνατό αυταρχικό DNA το αντιμετωπίζουν με απροκάλυπτη καταπίεση. Προφανώς κανείς από τους τρόπους αθτούς δε λύνει το πρόβλημα.

Αλλά και ο "τρίτος τρόπος" δεν είναι προφανής όταν η μειονότητα είναι κοντά στα σύνορα με κράτη τα οποία εγείρουν έμμεσα ή άμεσα ζητήματα κυριαρχίας.

Ανώνυμος είπε...

Υπάρχουν πάντα δυο πραγματικότητες:
αυτή που ζούμε όλοι μας και αυτή που πραγματικά υπάρχει.Ο πραγματικός κόσμος των πραγματικών κυρίαρχων που κινούν τα νήματα δημιουργώντας αντρίκελα και τετελεσμένα για λαούς και κράτη.Οι "θεωρείες συνομωσίας" είναι πολλές φορές η τρύπα που ανοίγεται από τον κόσμο μας προς την πραγματικότητα.Όμως η διαφορά φάσης των δύο κόσμων καθώς και ο απόλυτος έλεγχος της δικής μας πραγματικότητας μεταβάλλει τους παράτολμους αυτούς και ονειροπόλους συνήθως "σκαπανείς" σε γραφικές φιγούρες και αυτό γιατί κανείς δεν θέλει να ξεβολευτεί από την ψευδαίσθηση του και όχι γιατί είναι τόσο παράλογη η πραγματικότητα