Δείτε το εικοσάλεπτο βίντεο Η χώρα του χρέους, από την εκπομπή του ΣΚΑΪ Νέοι Φάκελοι. Ένα ωμό χρονικό της αυτοκτονικής συμπεριφοράς που οδήγησε την Ελλάδα στο σημερινό δημοσιονομικό χάλι. Πολλά από αυτά είναι γνωστά, μερικά άλλα προβάλλουν (στα δικά μου μάτια) ως αποκαλύψεις. Αλλά η αναμφισβήτητη αξία του βίντεο έγκειται στον περιεκτικό-συνοπτικό του χαρακτήρα. Σου δίνει να καταλάβεις πολλά σε λίγο χρόνο.
Για μια πιο εκτενή ανάλυση, διαβάστε το βιβλίο του Βαγγέλη Κοροβίνη Η νεοελληνική φαυλοκρατία. Σε 200 σελίδες ξεδιπλώνεται η ιστορία της φαυλοκρατίας από τον Καποδίστρια έως σήμερα. Εξαιρετικά κατατοπιστικό και διδακτικό.
Στη Φυσική υπάρχει η έννοια της εντροπίας. Η εντροπία είναι μέτρο της αταξίας ενός συστήματος. Όσο μεγαλύτερη η αταξία τόσο μεγαλύτερη η εντροπία. Αν το αντιλαμβάνομαι σωστά, η εντροπία μετράει τον πληθυσμό των διακριτών οργανωμένων δομών και τον βαθμό οργάνωσής τους. Για παράδειγμα, ένα φυσικό περιβάλλον με έμβια όντα, δηλαδή μορφές ζωής με υψηλό βαθμό οργάνωσης, έχει χαμηλότερη εντροπία από ένα φυσικό περιβάλλον που περιέχει την ίδια μεν ποσότητα ύλης μέσα στον ίδιο όγκο, αλλά σε άμορφη κατάσταση, ας πούμε μια θάλασσα μορίων. Μια θάλασσα μορίων είναι σαφώς πιο ανοργάνωτη από ένα σύνολο έμβιων όντων, άρα έχει μεγαλύτερη εντροπία.
Στο σύμπαν η συνολική εντροπία αυξάνει μονότονα. Είναι νόμος (ο δεύτερος νόμος της Θερμοδυναμικής). Οι αστέρες κάποτε θα κάψουν ό,τι έχουν και δεν έχουν, τα έμβια θα πεθάνουν και το σύμπαν θα γίνει μια ψυχρή, σκοτεινή και ακίνητη θάλασσα ατόμων, μορίων και αστρικών πτωμάτων. Είναι ο λεγόμενος θερμικός θάνατος.
Η κατεύθυνση αύξησης της εντροπίας ορίζει το βέλος του χρόνου. Σε απλά ελληνικά, παρελθόν είναι εκεί που η εντροπία είναι μικρότερη. Μέλλον είναι εκεί που η εντροπία είναι μεγαλύτερη. Όταν λέμε ότι η εντροπία δεν γίνεται να ελαττωθεί (συνολικά στο σύμπαν), στην ουσία λέμε ότι ο χρόνος δεν γυρίζει πίσω. Αυτό που κρατάμε εδώ είναι η μη αντιστρεψιμότητα.
Οι κοινωνίες διέπονται από νόμους που δεν έχουν μεν την απόλυτη, αναπόδραστη ισχύ των φυσικών νόμων, αλλά η γενική τους τάση είναι ίδια.
Σε μια ιδεατή κοινωνία υπάρχουν θεσμοί, διακριτές οργανωμένες δομές, διακριτοί ρόλοι, συγκεκριμένα δικαιώματα και υποχρεώσεις, νόμοι (που τηρούνται), τάξη. Η εντροπία στην ιδεατή κοινωνία έχει την ελάχιστη τιμή.
Όσο απομακρυνόμαστε από το ιδεατό, οι θεσμοί και οι δομές εκφυλίζονται ή διαλύονται, οι ρόλοι μπερδεύονται, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις ορίζονται αυθαίρετα από κάθε άτομο χωριστά, οι νόμοι καταστρατηγούνται, η τάξη διασαλεύεται.
Τέτοια διάλυση παρατηρείται σήμερα. Τίποτα όρθιο δεν έχει μείνει, τίποτα που να θυμίζει οργάνωση. Κάθε τάξη που εξυπηρετούσε το σύνολο έχει εγκαταλειφθεί για χάρη της αυθαιρεσίας που εξυπηρετεί το άτομο – και παράγει αταξία. Η εντροπία αυξάνει τάχιστα προς έναν θερμικό θάνατο.
Στη Φυσική αυτή η πορεία δεν αναχαιτίζεται, η διαδικασία είναι μη αντιστρεπτή. Στις κοινωνίες υπάρχει θεωρητικά δυνατότητα αναχαίτισης και αντιστροφής των φαινομένων, αλλά από ένα σημείο και πέρα η αταξία παύει να υπακούει στους νόμους της αιτιώδους προβλεψιμότητας και παραδίνεται στη δυναμική του χάους.
Χαοτικό ονομάζεται ένα σύστημα, όταν η δυνατότητα πρόβλεψης της κατάστασής του είναι περιορισμένη. Ας πούμε, το ηλιακό μας σύστημα, αν το θεωρήσουμε ως έχει, αποκλείοντας την εισβολή αδέσποτων αστέρων ή άλλων σωμάτων, είναι προβλέψιμο. Μπορούμε να προβλέψουμε τη θέση και την ταχύτητα που θα έχουν οι πλανήτες μετά από εκατό, χίλια, οσαδήποτε χρόνια. Αντίθετα ο καιρός είναι φαινόμενο χαοτικό. Προβλέψεις υψηλής αξιοπιστίας μπορούμε να έχουμε για δύο ή τρεις μέρες, μεσαίας για μία εβδομάδα και από κει και πέρα… το χάος. Κανείς δεν μπορεί να πει αν θα βρέχει ή αν θα έχει ήλιο μετά από ένα χρόνο. Ούτε καν μετά από ένα μήνα.
Τώρα, επιστρέφοντας στις κοινωνίες, για να επανέρθει ένα κράτος από το χάος στη στοιχειώδη τάξη, στην προβλεψιμότητα, στην κατάσταση όπου μια ενέργεια έχει αναμενόμενο αποτέλεσμα, απαιτείται τεράστιο έργο.
Το οποίο μας θυμίζει μια άλλη ιδιότητα των άτακτων συστημάτων: τη χαμηλή ικανότητα παραγωγής έργου. Παράδειγμα, ένα σύμπαν με θερμούς αστέρες (δηλαδή με ενέργεια συγκεντρωμένη σε διακριτές δομές) έχει υψηλότερη ικανότητα παραγωγής έργου από ένα σύμπαν με σβηστούς ήλιους (δηλαδή με ενέργεια σκορπισμένη ομοιόμορφα παντού). Λέμε ότι το άτακτο σύστημα έχει ενέργεια «χαμηλότερης ποιότητας».
Συνδυάζοντας όλα αυτά, και πάντα με την επιφύλαξη ότι οι κοινωνίες κρύβουν μέσα τους τη δυναμική της έκπληξης, της ανατροπής, της επανάστασης, καταλήγουμε:
Η κατάσταση της οικονομίας σήμερα είναι σχεδόν χαοτική, δηλαδή σχεδόν ανεξέλεγκτη και απρόβλεπτη. Επίσης, είναι σχεδόν μη αντιστρεπτή. Η ασθενέστατη και ολοένα φθίνουσα δυνατότητα ανάσχεσης και αντιστροφής απαιτεί τιτάνιο έργο, διαρκώς γιγαντούμενο.
Το ερώτημα ανακύπτει αμείλικτο: Ποιος θα αναλάβει αυτό το έργο; Ποιος μπορεί; Ποιος θέλει;
Ρομπέν
3 σχόλια:
Προτειμω τη περιπτωση ημιστα8ερου χαοτικου συστηματος, οπως για παραδειγμα της κοιληδας του Δια. Το συστημα ειναι χαοτικο, αλλο ο βαθμος χαους εξαρταται απο την κλιμακα χρονου και διαστασεων. Σε μακροσκοπικες κλιμακες το συστημα ειναι σταθερο, σε μικροσκοπικες τελειως χαοτικο. Αναλογο παραδειγμα ειναι ο καιρος που αναφερες. Μπορει ο ακριβης καιρος να μην προβλεπεται απο μερα σε μερα η απο μηνα σε μηνα, αλλα με μεγαλο βαθμο βεβαιωτητας καθε καλοκαιρι θα εχεις ποιο πολυ ηλιο απο τον χειμωνα. Τωρα θα μου πεις κλιματολογικες αλλαγες σε μερικες δεκαδες χρονια η' αλλαγη αξονα περιστροφης της γης σε μερικες χιλιαδες χρονια η' τι γινεται σε 5 δις χρονια λογω αστρικης εξελιξης του ηλιου κτλ, αλλα σε καθε περιπτωση αλλαγων στη χρονικη κλιμακα της ανθρωπινης ιστοριας, σχεδον παντα παμε μπρος ενα νεο ημισταθες συστημα ειτε ειναι η οικονομια, η κοινωνια η' ο καιρος. Και μην ξεχνας οτι ακομα και η ανθρωπινη εξελειξη και γενικα της ζωης ηταν χαοτικη. Γενικα στασιμοτητα, η οποια παρεπιπτοντως ειναι τελοια οργανωση, ισοδυναμει με ανυπαρξια, διοτι η αντιλειψη της πραγματικοτητας εξαρταται απο διαφοροποιηση καταστασεων και οχι απο τη κατασταση την ιδια. (sorry για τα ορθογραφικα, it's been a while)
Και τι ακριβως υπαινισσεσαι με τα παραπανω Pascal για την οικονομια του Ελλαδικου κρατους; Ποιος ειναι αυτος ο μεσος ορος στον οποιο θα επιστρεψει το συστημα;
Και αν υπαρχει μεσος ορος σημαινει οτι θα πρεπει να δουμε και καλυτερες μερες με διαφορα απ'ο,τι εχουμε δει τα τελευταια χρονια. Δηλαδη να πλησιασουμε για καμια τριετια εστω τη Νορβηγια ή την Ελβετια.
Το προβλημα με τις αναλογιες ειναι οτι τα φυσικα συστηματα αυτορυθμιζονται -- ακομη κ στις μαυρες τρυπες ξεπηδαει ο οριζοντας των γεγονοτων. Στα τεχνητα συστηματα η αυτορυθμιση δεν ειναι καθολου εγγενης. Αλλα και οταν μπαινει απο σχεδιασμο στα κοινωνικα-οικονομικα τα στιγμιαια αποτελεσματα της ειναι ισως μη αποδεκτα.
Pascal θα διαφωνήσω ως προς το ότι η τέλεια οργάνωση είναι στασιμότητα. Πιστεύω ακριβώς το αντίθετο. Υπάρχει μια τάση να θεωρούμε ότι μια καλά οργανωμένη κοινωνία είναι περιορισμένη, ανελεύθερη έως και ξενέρωτη. Μια τέτοια εικόνα, π.χ. έχουν πολλοί Έλληνες για τους Γερμανούς.
Αλλά, αφενός, οι Γερμανοί πάντα παρήγαγαν και παράγουν έργο και πολιτισμό με υψηλούς ρυθμούς, οι Έλληνες τους τελευταίους δύο αιώνες με χαμηλότατους.
Αφετέρου, η Ελλάδα, έτσι όπως έχει καταντήσει, είναι πολύ πιο ανελεύθερη από τη Γερμανία. Ούτε στο πανεπιστήμιο δεν μπορείς να πας πια χωρίς να πέσεις θύμα κλοπής (βλέπε σχετικό ποστ, 29/3). Τίποτα δεν λειτουργεί, τίποτε δεν κυλάει, μπορεί για μια απλούστατη συναλλαγή με μια δημόσια υπηρεσία να ταλαιπωρείσαι μήνες και χρόνια (βλέπε σχετικά ποστ, 18/1 και 22/2). Ξεκινάς από το σημείο Α να πας στο Β και μια απεργία ή μια πορεία σε καθυστερεί, προκαλεί αναβολές και ματαιώσεις στο πρόγραμμά σου. Κι αυτά είναι καθημερινά φαινόμενα, όχι έκτακτα.
Όχι, φίλε Pascal. Νομίζω ότι σε αυτήν την περίπτωση οι κοινωνίες συμπεριφέρονται ακριβώς όπως τα φυσικά συστήματα: όσο η εντροπία αυξάνεται, η ικανότητα παραγωγής έργου μειώνεται. Το ίδιο (κατά συνέπεια) και η ελευθερία.
Χωρίς έργο, χωρίς πολιτισμό και χωρίς ελευθερία, είμαστε σαφώς πιο στάσιμοι από τους Γερμανούς.
Δημοσίευση σχολίου