Το αίνιγμα του κουνουπιού

Πολλές καλοκαιρινές νύχτες αγρύπνιας έχω αναρωτηθεί γιατί υπάρχουν τα κουνούπια, πέρα από το για να με κρατάνε άγρυπνο.

Δε φτάνει η κούραση της ημέρας και μιας ζωής. Δε φτάνουν οι ατέλειωτες καθημερινές αντιξοότητες. Δε φτάνει η παγκόσμια υπερθέρμανση. Δε φτάνει η οικονομική κρίση. Δε φτάνει η φθορά. Δε φτάνει η απώλεια. Δε φτάνει ο θάνατος.

Πρέπει να υπάρχουν και τα κουνούπια. Για να ταλαιπωρείσαι και τη νύχτα. Να μην μπορείς ούτε λεπτό να ξαποστάσεις. Ούτε στάλα. Κανένα έλεος. Και την επόμενη μέρα το σύστημα δεν πρόκειται να απαιτήσει λιγότερα από σένα, επειδή θα σε συμπονέσει που έχεις ξαγρυπνήσει. Κανένα έλεος.

Ίσως να μοιάζει παιδαριώδες ζήτημα το μαρτύριο των κουνουπιών. Τώρα που το διαβάζεις, ίσως. Όταν κατάκοπος θα το ξαγρυπνάς, μάλλον όχι. Ούτως ή άλλως, το μαρτύριο των κουνουπιών είναι απλά το κερασάκι στην τούρτα, μία ελάσσων πλην ενδεικτική έκφανση ενός γενικότερου μοτίβου που χαρακτηρίζει τον βίο: του Ανελέητου Σφυροκοπήματος.

Το Ανελέητο Σφυροκόπημα ως μοτίβο του βίου το συνάντησα με έκπληξη και ενδιαφέρον σε κάποιες ταινίες του Μελ Γκίμπσον. Σε υπέρτατο βαθμό στο “Apocalypto”, σε μεγάλο βαθμό στο “The Passion of the Christ” και σε κάπως μικρότερο στο “Braveheart”.

Πάντα αναρωτιόμουν: γιατί; Αυτό το γιατί δεν σπινάριζε μετέωρο στον αέρα, σαν νηπιακή απορία, αλλά περιστρεφόταν συμπλεκόμενο σε σχέση μετάδοσης με τον μεταφυσικό άξονα. Τουτέστιν, μεθερμηνευόμενο, αυτό το γιατί τάραζε με βίαιες ροπές τη γαλήνη της εμπιστοσύνης μου στην πρόνοια του Θεού. Ένας πανάγαθος Πατέρας που μεριμνά για το παιδί του δεν αναμένεται να κάνει το παν για να μην το παιδί βασανίζεται; Κι αν όχι το παν, τουλάχιστον μια γενοκτονία κουνουπιών δεν προβλέπεται;

Διαβάζω αυτές τις μέρες το «Αίνιγμα του Κακού» του Χρήστου Γιανναρά. Για πρώτη φορά ίσως να πλησιάζω σε μια απάντηση στο αίνιγμα του κουνουπιού.

Γράφει ο Γιανναράς:

«Επομένως, στην περίπτωση του ανθρώπου, που δεν είναι ο ίδιος αιτία της ύπαρξής του, η δυνατότητα να υπάρξει με τον τρόπο της Αυτοαιτίας (εννοεί του τριαδικού Θεού), τρόπο της υπαρκτικής ελευθερίας, τρόπο του αγαθού, προϋποθέτει τους προκαθορισμούς-αναγκαιότητες της φύσης του, προϋποθέτει δηλαδή το κακό, αφού η υπέρβαση των προκαθορισμών-αναγκαιοτήτων συνιστά την ενδεχόμενη ελευθερία του.»

Και αλλού:

«Είναι τρόπος της ύπαρξης το κακό, ο τρόπος συνολικά της κτιστότητας…»

Το κακό είναι ο τρόπος της κτιστότητας. Το μένος μιας φυσικής καταστροφής δεν κάνει διακρίσεις, ενσκήπτει επί δικαίων και αδίκων. Κανένα έλεος. Κάθε έμβιο στη φύση ενεργεί ιδιοτελώς – το δυνατό ζώο κατασπαράζει το αδύναμο, για να τραφεί. Κανένα έλεος. Το μοναδικό επί Γης έλλογο είδος, ο άνθρωπος εξολοθρεύει συστηματικά κάθε άλλο είδος, το ίδιο του το είδος και ολόκληρο το οικοσύστημα που φιλοξενεί τα είδη. Κανένα έλεος. Μα και το ελάχιστο κουνούπι ρουφάει το αίμα του βασιλιά των ειδών, για να τραφεί κι αυτό ιδιοτελώς, αδιάφορο για το κόστος της αγρύπνιας που προκαλεί, αδιάφορο για κάθε έννοια ιεραρχίας, δικαίου φυσικού ή μεταφυσικού. Κανένα έλεος.

Αλλά, αν το κακό, η τέλεια ιδιοτέλεια, είναι προϋπόθεση της ελευθερίας του ανθρώπου, τότε ίσως, ίσως λέω, το Ανελέητο Σφυροκόπημα να αποτελεί ευλογία: εμφαίνοντας με κρυστάλλινη διαύγεια την ιδιοτέλεια, το κακό, τον τρόπο του κτιστού, δεν αφήνει περιθώρια να συμπαθήσουμε αυτόν τον τρόπο, να ξεγελαστούμε, να επαναπαυτούμε σ’ αυτόν. Μας δείχνει σαφώς τον δρόμο προς τη μία και μοναδική διέξοδο: τον τρόπο του Ακτίστου, τον τρόπο του αγαθού, τον τρόπο της ελευθερίας.

Ρομπέν